Strijkers in de beeldende kunst

Dat schilderij van Picasso met viool en gitaar vind ik mooi qua compositie en kleurenkeuze, maar ik ga nu verder wel vooral op zoek naar het verbeelden van de beoefenaar van een strijkinstrument. De manier waarop compassie met de muziekbeoefening wordt verbeeld, dat vind ik het meest boeiende. En dat in diverse stijlen in de kunst.

En dan vind ik bijvoorbeeld Dick Bruna ook een plaats mag hebben in deze galerij.
Eenvoud en puurheid. Een bezielde vioolspeelster.

 

Na het tekeningetje van Bruna durf ik deze tekening ook wel een plaatsje te geven in het Museum, tevens is dit een ode aan Buurman het pas overleden muzikale konijn van Marcelita.

 

Schilderij Interieur van een taverne met violist door Adriaen Jansz. van Ostade (1610-1685, geschilderd in 167272)

Ik hoop deze nog te kunnen vervangen door een mooie afbeelding zonder de ontsierende letters rechts en bovendien moet er ook een minder grofkorrelige versie bestaan.

Wat ik zo mooi vind in dit schilderij is dat er tussen deze drie mannen echt "iets" is.
Wordt hier een violist voor een feestje gecharterd en moet hij even laten horen welke muziek het dan zou kunnen worden?

Bij Adriaen van Ostade gaat het om de gewone man, geen goden, geen koningen, maar hoe het op straat en in de huizen en kroegen er aan toe gaat. Dáár wordt geleefd!
Zoals onderstaand bij de dansende boeren. En dansen doe je hier op vioolmuziek. Op volksmuziek. Muziek van bv. Telemann, Bach en Händel was toch meer paleis(kapel)muziek.

 

Frans Hals,( 1582 of 83 - 1666) vioolspelende jongen
Jaartal schilderij: ? (nog te achterhalen)

Eerlijk gezegd komt mij dit tafereel (vioolspelende jongen) wat meer geposeerd over. Op zich misschien ook niet zo gek, omdat Frans Hals vooral naam heeft gemaakt als portretschilder voor wie menig, zich belangrijkvoelend mens, geposeerd heeft. Of diens kinderen liet poseren.
Viool wordt meer als viola di Braccia gehouden. Maar hier weten onze vioolspelende leden vast meer van!

Frans Hals had Adriaen van Ostade als leerling in zijn atelier.
In de tijd van Frans Hals was ook Judith Leyster actief. Ze ging de concurrentie met Frans Hals aan, was ook actief in dezelfde omgeving (Haarlem). Ze was ook leerling van Frans Hals en wist de positie als meester in de schilderkunst te bereiken (volwaardig lid van het schildersgilde). Als eerste vrouw. Rechts haar zelfportret.
Let op de kraag, waar zou ze dát geleerd hebben?



Judith Leyster (109-1660)

Hier wordt de viool overigens ook zo vastgehouden als bij bovenstaande jongen.

En hier nog een zelfportret van haar als schilderes, ook hier een vioolspeler in de maak.



Een zelfbewuste vrouw die de strijd aangaat in het mannenbolwerk!

en hier weer muziek: een vrolijk echtpaar uit 1630


Deze mensen hebben duidelijk al een borreltje of wat op. Hé, kijk eens naar die strijkstok, ziet er echt anders uit dan de onze!

 

Judith Leyster was getrouwd met kunstschilder Jan Miense Molenaer (1605-1668).
Judith en Jan werkten samen in hun atelier in Haarlem, daarna in Amsterdam.
Jan liet zich vaak inspireren door musicerende mensen. Niet alleen strijkers, ook blazers, tokkelaars en trommelaars. Op dit forum natuurlijk alleen waar strijkers in beeld komen.



Dit schilderij ( 1635) laat een (onbekende) Haarlemse familie zien als musicerend gezelschap met links een frappante gelijkenis met zijn vrouw Judith Leyster. Er wordt clavecimbel gespeeld, viool, sister [een 17e eeuws tokkelinstrument dat in onbruik is geraakt], luit en cello. De kinderen links zijn meermaals geportretteerd en zijn mogelijk een broer en zus van de schilder. Circa 1635-1636. (Frans Hals Museum, schitterend museum, kan ik jullie van harte aanraden!)


rechts een violist in beeld

en zijn allegorie op de trouw:


en onderstaand nog uit het museum in Budapest.
Staand, iets meer aan de rechterkant, staat een violist het vrolijke gebeuren bij de herberg buiten op te luisteren.




Zouden hier de eigen kinderen van de schilders model hebben gestaan? Het schildersechtpaar kreeg er vijf! Echter drie van hen stierven al op jonge leeftijd. Twee van hun kinderen werden volwassen.
Het schildersechtpaar was succesvol in hun tijd. Financieel "verslikten"ze zich echter in de aankoop van een buitenhuis in Heemstede, waarbij ze de aankoopsom deels in munten en deels in schilderijen zouden betalen.
Dit werd een drama. Maar goed, het is hier een muziekforum en wie geïnteresseerd is, kan van mij de site met meer info krijgen, of zelf ff googlen.

Tot slot nog een werk van Judith Leyster. Voor ons een 'randgeval', ja, er hangt een viool.



uit 1630, hangt nu in Nationaal museum Stockholm

 

Die vioolspelende jongen van Frans Hals; ik vind die hele houding nogal "showerig". Net of hij voor het poseren een viool in zijn hand gedrukt heeft gekregen door zijn ouders. Het ziet er voor mij niet zo geloofwaardig uit.
Die fluit: misschien ook hier wat show.

In vergelijking met Van Ostade komt mij de hele serie van Leyster en haar man en die van Frans Hals meer poseerderig over. Bij Van Ostade ga ik het beeld verder invullen met bijpassend geluid. Ik vraag me daar af wat daar zou passen. Typisch genoeg kreeg ik die opwelling bij Frans Hals c.s. niet.

 

Grappig, die jongen met zijn voeten op de stoof heeft een rommelpot. En het meisje drumt met lepels op een helm. In mijn hoofd zit nou een idee van een wijsje wat ze misschien samen aan het spelen zouden kunnen zijn. Vraag me af hoe het in het echt zou klinken, een helmtrommel, een rommelpot en een viool.

 

Dat zal een liedje uit hun tijd kunnen zijn, iets dat toen heel erg in was. 't Kan onmogelijk lekker geklonken hebben. Ik snap niet hoe die jongen zo kan vioolspelen. Die strijkstok staat helemaal verkeerd, waardoor je helemaal niet de lage (of zitten daar de hoge tonen) kunt pakken. Die strijkstok kan zo geen kant uit. Ze hebben wel plezier, die drie.

 

Ja, dat hoefde ik dus niet te herhalen!
Zo zet de schilder de kijker op het verkeerde been, want ik krijg zo eerder een vooroordeel over die strijker.

 

Nog maar even verder in de 17e eeuwse schilderkunst (Gouden Eeuw) kijkend:


Jan Steen (ca. 1626-1679), werk uit 1665 geschilderd in zijn Haarlemse periode, in een kroeg kaartspelende mensen en een violist. Hm, ook al zo'n foute stokhouding. Vast geleerd bij de schilder die er ook geen kaas van had gegeten!
Verder komt het sfeertje hier alweer wat spontaner over. Wat zou men willen horen in die kroeg?

En hier: in Weelde Siet Toe, Haarlem, 1663


Jan Steen was de oudste van minstens 8 kinderen, geboren in een welvarend gezin in een brouwersfamilie.
Hier overigens wel heel illustratief waar "een huishouden van Jan Steen" op gestoeld is
Hij heeft zich laten inspireren door Adriaen van Ostade. Zou daarom die strijkstok hier beter kloppen?

Alleen even iets heel raars: het schilderij waar de strijkstok beter klopt is van eerder datum dan die foute daarboven.
Jan Steen kreeg zijn schildersvak opleiding van de Duitser Nicolas Knupfer. Later werkte Jan Steen samen met Gabriel Metsu en Frans van Mieris.
Niet alles is bij hem wat het lijkt: sommige taferelen zijn meer te begrijpen als een soort toneelstukjes. Hij had familie bij de Rederijkers en kreeg zo ook feeling voor toneel, voor show, mee. Hierdoor moeten we dus niet denken dat bepaalde taferelen een realistisch beeld geeft van hoe het eraan toeging.
Het vertonen van muziekinstrumenten en hun bespelers is ook te zien als een 'genre' binnen de schilderkunst.
Net zo goed dus als landschapschilderijen dat waren.

Zo kun je onderstaand schilderij ook beter verklaren. Het is een soort tableau vivant, een levend toneel en daar heeft de violist ook weer zijn plekje.


Jan Steen, Het dansende paar, 1663

 

De vraag bleef bij mij toch hangen: welke muziek werd er in Jan Steens tijd (en die Frans Hals, Adriaen van Ostade, Judith Leyster en Jan Meinse Molenaer gespeeld?

Ik heb er wat over gevonden in een artikel in tijdschrift De zeventiende eeuw, jaargang 14 (1998), van uitgeverij Verloren in Hilversum (uitgeverij geheel gespecialiseerd in uitgaven over historische onderwerpen).
Vanaf blz. 257 wordt ingegaan op muziek en schilderkunst.

Er wordt ingegaan op de bevinding dat in de Gouden Eeuw de beeldende kunst een enorme ontwikkeling doormaakt, eveneens de literatuur en het theater (toneelstukken). De muziek gaat door een diep dal, wordt hier vastgesteld. "Met Jan Pietersz Sweelinck ging in 1621 de laatste grote polyfonist uit deze traditie heen. De invoering van het calvinisme in de Republiek, waardoor het kerkelijk muziekmecenaat kwam te vervallen, en de geringe muzikale belangstelling van het stadhouderlijke hof maakten een voortzetting van de bloei onmogelijk."(blz. 257).

Er waren wel componisten als Cornelis Schuyt, Cornelis Tymensz Padbrué (vanaf 1631), gevolgd door Cornelis de Leeuw (vanaf 1639), Joan Albert Ban (1642), Anthony Pannekoeck (1646) en Joannes Dusart (1653) Bredero. Zij hebben toneelwerken van Vondel, Hooft, Huygens en Tesselschade voorzien van muziek. Er werden teksten gesproken, er werd gezongen en er waren wellicht muzikale intermezzo's (entre'actes, muzikale vulling om het wisselen van de decors wat op te leuken. Dit gebeurde vooral door zangkoren).
Verder verscheen Bredero's Groot Liedboec en bleken op de teksten van Hooft liedjes te zijn gemaakt die eenvoudig te zingen waren.

Ik begrijp dat deze theaters er waren voor de gegoede burgerij en de adel. De muziekjes hieruit zouden heel goed ook voor de anderen bereikbaar zijn doordat violisten de liedjes in de kroegen enz. speelden. Misschien een beetje banale vergelijking, maar wij spelen toch ook liedjes en melodietjes uit musicals en Disney-films?

Een eind verder (daartussen veel wetenschappelijke bespiegelingen van het soort waar we hier op het forum niet blij van worden) gaat het over de vraag of de door de schilder afgebeelde muziekensembles realistisch zijn of meer fantasie van de schilder. Een schilder die toch vooral uit was op een aantrekkelijk plaatje met muziekinstrumenten die er wel leuk uit zien bij elkaar. De muzikale realiteit volgens de schilder dus en daar worden wij dan door misleid.
Instrumentencombinaties van gelijke instrumenten, zoals gamba-, luit- of blokfluitkwartetten zelden of nooit zijn afgebeeld, hoewel uit andere bronnen duidelijk is dat dit favoriete combinaties geweest zijn (muzikaal gezien).
Maar de meeste afgebeelde combinaties maken wel de indruk dat men hierin samen musiceerde.

De vraag welke muziek past bij de schilderijen waar muziek een rol heeft, is opgepakt door kunsthandel Hoogsteder in 1994. In een tentoonstelling van schilderijen uit de Gouden Eeuw, zouden muziek en schilderkunst samen moeten vallen. "Dat zou het geval kunnen zijn wanneer men zich de muziek die op schilderijen te 'horen'is, zo proberen voor te stellen. Het beeld en de muziek zouden dezelfde atmosfeer moeten ademen".(zoals geschreven in een catalogus van kunstwerken die Hoogsteder uitgaf).

De Jan Steen tentoonstelling in het Rijksmuseum (in 1996) bood die gelegenheid. Enkele tientallen schilderijen met muziekvoorstellingen kregen een bijbehorend stukje muziek, gebruikmakend van dezelfde instrumenten en combinaties als te zien waren op de schilderijen. De Camerata Trajectina vertolkte liedjes en instrumentale stukken, die gegeven plaats, tijdstip en sociaal-culturele context in Jan Steens teferelen hadden kunnen klinken.
Het is verbluffend hoe goed dit simpele idee werd opgepakt. De atmosfeer van het schilderij werd door de muziek onderstreept en nader ingevuld.



Van de muziek bij de Jan Steen tentoonstelling in het Rijksmuseum is een CD uitgekomen.
http://www.camerata-trajectina.nl/?page=0015#cd-steen

 

Realisme of fantasie voor wat betreft de muziek in de Gouden Eeuw: het blijven hypothesen. Je kunt proberen zo dicht mogelijk bij de realiteit van die muziek te komen, maar je moet toch altijd een slag om de arm houden.
Het is net als bij barokorkesten: er is veel onderzoek gedaan naar de uitvoeringspraktijk, de instrumenten, materialen (zoals het soort snaren: darmen en dan van welke dieren?), maar het blijven reconstructies. En dat is al helemaal met zo met zoiets vaags als 'sfeer'. Dat zijn van die constructen, waarbij ons eigentijdse idee van wat "héél oud" is, doorklinkt. O.K., dat is dan maar zo: we mogen 'kind van onze eigen tijd zijn'.

De gedachte van mij dat het in die kroegen en op de feesten gaat om volksmuziek heb ik echter wel ondersteund gezien. Oud-hollandse liedjes zijn in de loop der tijd na eeuwenlange overlevering, voorzien van notenschrift.

Van het Liedboec van G.A. Bredero is op het internet een uitgebreide weergave te zien. Men kan doorlinken op de titels van de liederen en dan verschijnt het lied met prent erboven.
http://www.dbnl.org/tekst/bred001groo01_01/
O.a, gelegenheidsliederen voor o.a. huwelijk (kant en klaar om aan te passen aan nieuwe bruidsparen)

Voor de liefhebbers van oud-hollandse liederen: http://www.volksliedjes.overtuin.net/volksliedjes_a.html
Zowel melodie als tekst per lied.

Van de genoemde componisten uit de Gouden Eeuw (over een periode waarin in dat artikel wordt gesteld dat het in de muziek door een diep dal gaat) heb ik op de site van de Petrucci Library alleen van Cornelis Schuyt een muziekmanuscript uit 1611 kunnen vinden:
http://conquest.imslp.info/files/im...3301-PMLP553887-schuyt_pavans_galliards_C.pdf

 

Ik heb nooit geweten dat Frans Hals nog een jongere broer had die ook is gaan schilderen.
En ook deze Dirck Hals (1591-1656) is het genre musicerende mensen niet vreemd.
Terwijl broer Frans zich vooral toelegde op portretschilderen, was Dircks aandachtspunt gezelschappen en partijen.

Het lijkt er zelfs op dat het strijken er bij hem beter uit ziet. Toch zie ik wat anders vreemds: dat been staat erg naar voren, en dat instrument staat dan nét zo gedraaid dat ik mij afvraag hoe je dan goed moet strijken. Ik heb het dus nu over de gamba. De violist heeft wellicht wat last van de brede rand van de hoed. Al met al ziet het er nog best naar uit dat er ook nog echt gemusiceerd wordt ook!

 

Mooi! Lijkt wel met houtskool gemaakt.
Maar de naam kan ik ook niet vinden, zie alleen rechtsonder dat het gesigneerd is. Wel raar dat de site niet gewoon de naam van de tekenaar geeft.

 

Elly Hendrix: cellist
brons
jaartal ? Wel van na 1989. Na studie en beroepsuitoefening in onderwijs en wetenschap is Elly aan haar tweede 'leg' begonnen (zoals ze het zelf formuleert): het maken van bronzen beelden.

Wat mij betreft: goed gelukt, hier is muziek in uitvoering! Zou ze er een cellosonate op de CD tijdens het maken hebben laten klinken?

 

Zandsculptuur, gemaakt en getoond tijdens de zandsculpturenroute Haarlemmermeer,
29 mei-13 juni 2014 op het Handelplein, dag 5 (2 juni) met thema "Sandsculptures in the Symfonie".
Verder werden o.a. piano, djembe en harp gemaakt. Alleen het laatste instrument inclusief bespeelster.

 

The Daughters of Catulle Mendès, Huguette (1871–1964), Claudine (1876–1937), and Helyonne (1879–1955)
Auguste Renoir
(French, Limoges 1841–1919 Cagnes-sur-Mer)
Date: 1888
Medium: Oil on canvas
Dimensions: 63 3/4 x 51 1/8 in. (161.9 x 129.9 cm)
Classification: Paintings

De dochters van een goede vriend van Renoir: Catulle Mendes. Renoir had eerder een schilderij gemaakt van de dochters van iemand anders en had daarmee veel succes. Om dit succes te herhalen, koos hij nu deze dochters uit. Helaas, géén succes in de tentoonstellingen van 1888 en 1890 in Parijs, alhoewel later dit schilderij wél weer gewaardeerd werd.
Ook hier muziek als genre. Vermoedelijk gaat het hier wél om meisjes, twee van de drie, die piano en viool spelen en wilde de schilder hen zo portretteren ipv actief musicerend. Misschien dat het meisje rechts nog een lief stemmetje had.

En wat zouden ze gespeeld hebben? In die tijd was het erg ïn" om muziek van één van de Couperins ( Misschien wel de Bach's van de Fransen: Couperins van begin 17e eeuw tot halverwege 19e eeuw).) te spelen: Francois Couperin, of bijvoorbeeld Felix le Couppey(1811-1887).

En anders wel Jean-Philippe Rameau (Dijon, 25 september 1683 – Parijs, 12 september 1764) ;
hier een compositie voor viool en piano