Zijn er maten aan te geven wat betreft de stemsleutel van de viool. Dus wat is de afstand van de knop tot de schroevenkast. En moet het uitstekende uiteinde van de sleutel gelijk lopen met de schroevenkast of moet hij er iets uitsteken, en hoever dan wel. Of zijn er geen vaste maten. En doe je gewoon zoals achter Deventer, net zo 't uutkomt'.
Ieder hanteert een ander millimetrage. Ik doe het op het oog en dat blijkt dan altijd precies 12,5 mm te zijn, 11 of 12 zie je ook veel. Ik bedoel de afstand tussen kraagje en krul. Idealiter zijn sleutels aan het uiteinde licht afgerond en "lopen ze gelijk" met de schroevenkast (krul). Gezien ons vochtige klimaat hebben sleutels de neiging bij periodieke droogte iets te krimpen, terwijl het pengat daardoor een fractie groter wordt. Dan steken sleutels 1 mm of meer uit en dat blijven ze ook doen. Er zijn ook opvattingen die menen dat dat ook zo "hoort". Overigens: ook slijtage van sleutel en pengat zorgen voor het uitsteken. Te vers hout van zowel sleutel als krul hebben ook dit effect. Je ziet dat aan sleutels die vrij snel ei-vormig in doorsnee worden en daar door gaan wrikken in het pengat met alle gevolgen van dien. Ik koop daarom uit voorzorg sleutels altijd groot in en laat ze eerst een paar jaar liggen voordat ze aan de beurt zijn. Uit voorzorg pas ik nieuwe sleutels zo in, dat ze net iets binnen het pengat liggen, na verloop van tijd zitten ze dan gelijk met het kastje. Het is dus niet "net zo t uutkomt" (in het Nedersaksisch van mijn geboortestreek zegt men dan overigens "As t nait kin zo as t mout, din mout t mor zo as t kin")
Nog een kleine aanvulling: Ik vind uitstekende sleuteleinden geen mooi gezicht evenals te korte sleutels. Dat laatste zie je nog wel eens bij de producten uit de seriewerken. Ik hanteer meestal een afstand van 11 mm tot de eerste kraag (17 mm tot begin eigenlijke sleutel): Houd je die afstand aan voor alle stemsleutels, dan krijg je dit: en dat vind ik er niet mooi uitzien. Dat komt omdat de wangen van de kast naar elkaar toelopen en dat houdt dan in dat het lijkt alsof de verst afgelegen stemsleutels er verder in zitten dan de G en de E-sleutel. Daarom bij de A en de D de stemsleutel er iets verder uit laten steken, zodat de hele set mooi in lijn komt: De uiteinden geef ik een lichte bolling en laat ik gelijk lopen met de wang.
Voor het afzagen van de juiste lengte heb ik een hulpstuk van hout gemaakt. Daar zit een taps toelopend gat in (gemaakt met de ruimer) waar de stemsleutel precies in past. De dikte (ik denk zo'n 15 - 20 mm) is zodanig dat het einde van de sleutel uitsteekt. Die houder is rechthoekig en die zet ik dan vast in de bankschroef. Zo kun je een stemsleutel zonder beschadiging prima afkorten. Ik heb er twee: ook eentje voor de kleinere sleutels. Eerst recht afzagen en oppassen dat het laatste stukje er niet afbreekt. Je kunt eerst met een scherp mesje een incisie rondom maken om dat te voorkomen. Daarna met een heel fijne vijl de rand weg vijlen steeds gericht naar het middelpunt van de sleutel. Dat middelpunt een ietsje hoger laten en rondom afwerken maakt dat de lichte bolling 'vanzelf' ontstaat.
Ik doe het ook zo met de vijl maar ik krijg het nooit echt heel mooi bol. Ik ga het weer eens proberen te verbeteren.
Eerst afzagen met een klein kapzaagje (punt in de klem), daarna bol vijlen (sandplate, helaas niet meer te krijgen, bij Dictum hebben ze een soort Japans alternatief), daarna het puntje ronddraaien in een stukje schuurpapier #100 (in de palm van je hand) daarna #300, daarna hele sleutel afwerken met staalwol 0000. Ronding wordt perfect en het is in een ommezien gebeurd. Je kunt het beste voordien het gat markeren en boren met een 1.5. Succes!
Ik heb in het begin van mijn instrumentenbouw de methode zoals Bert die in #7 beschrijft uitgevoerd, maar heb dat later aangepast omdat me het resultaat niet aanstond. In een schetsje heb ik geprobeerd aan te geven wat het verschil is: Het is een kwestie van wat je mooi vindt. De stippellijn is de buitenste rand (wang) van de sleutelkast. Een gat van 1,5 mm in alle stemsleutels raad ik af, omdat dat voor de sleutel van de E veel te groot is. Beter is daar een gat te boren van 1,0 mm!
Het model vormgegeven met de fijne vijl, dus de onderste tekening. Is de vorm die ik persoonlijk niet alleen het mooist vind. Maar die ik ook het meest heb gezien.
Met een vijl rond maken en afwerken met schuurpapier levert bij mij ook het resultaat als de onderste schets op. Het schuurpapier is alleen om de vijlkrassen te verwijderen/polijsten.
Het is met behulp van de tips gelukt. De truc is om de randjes te vijlen richting punt en net zo lang door te gaan tot er geen "plat" vlakje meer zichtbaar is. Dan in de handpalm schuren en met staalwol polijsten.
Zo ziet het er nu uit. Vermoedelijk omdat de wangen vrij dun zijn blijven de knoppen wat lastig klem zitten. Ik heb de pennen weer wat ruwer gemaakt, dan werkt het beter. Ik weet niet wat de juiste oplossing daarvoor is?
Vijlen richting punt was voor mij vanzelfsprekend, maar ik sta er dan ook niet bij stil dat iemand het ook andersom kan doen. Mogelijk is er in theorie iets voor te zeggen om in de sleutel van de E snaar een 1mm gat te boren i.p.v. een 1,5mm gat, maar in de praktijk blijft een e snaar vanwege de stalen kern die een knik maakt bij het verlaten van de sleutel en de zijden winding die om het uiteind zit, prima zitten. Het steeds wisselen van boren kost relatief veel tijd en die heb ik meestal niet.
Bij eerdere pogingen heb ik meer naar de zijkant gevijld. Daardoor krijg je wel een mooi randje maar niet de bolling die ik nu wilde. Je moet dus echt naar de punt vijlen tot de bolling al min of meer ontstaat.
Staalwol (fijnheid 0000) gebruik ik niet (meer): vreselijk spul! Je krijgt overal ijzerdeeltjes. Kun je nog beter een druppeltje lijnolie op de ebben stemsleutel doen en dan met fijn schuurpapier aan de slag. Daarna met een niet pluizende doek opwrijven tot enige glans.
Als de sleutels niet blijven zitten passen ze niet! Vind ze trouwens aan de dikke kant. Iets dunnere geven daarentegen minder frictie omdat het oppervlak kleiner is, maar hebben ook weer een kleinere hefboom. [Ik wil daar altijd nog eens een keer aan rekenen hoe dat nou zit. ] Hoe het ook zij, iets kleinere stemsleutels hebben het voordeel dat er makkelijker mee te stemmen valt! Dat komt omdat een kleine draaiing bij een dunnere sleutel een fijnere afstemming geeft dan bij een sleutel met een grotere diameter.
Lijnolie op stemsleutels? Hoe verzin je het! Het werken met ebbenhout is sowieso een smerig karwei het zorgt voor zwart houtstof, zwarte spaanders, residu van schuurpapier en inderdaad ook wat residu van fijn staalwol. Allemaal ook niet om in te ademen, maar het is wel onverbrekelijk verbonden met het vioolbouwvak. De dikte van sleutels wordt tot op zekere hoogte ingegeven door de beschikbare grootte van het pengat. Is dat te groot, dan moet het worden verbust.
Iedereen die wél goed kan lezen weet direct dat hier bedoeld wordt het gedeelte van de stemsleutel met de kleinste diameter: de kopse kant want daar gaat het hier over. Uiteraard ga ik niet aanbevelen de gehele stemsleutel met lijnolie en schuurpapier te schuren, het betreft alleen de kopse kant, zoals ik hierboven al schreef. En die lijnolie verzin ik niet zelf, maar komt uit Otto Möckels werk ook wel de (vioolbouw)bijbel genoemd. Nu zijn er vele mensen die de Bijbel wel hebben maar er nooit in lezen en dat zal dan bij jou ook wel het geval zijn. Verder heb ik het ook niet over het inademen van ebbenstof of –slijpsel, wat overigens in combinatie met lijnolie meteen is opgelost! Je moet maar eens goed lezen (en proberen te begrijpen) wat ik eerder schreef over de dikte van een stemsleutel, het verband tussen frictie en diameter e.d. want uit je reactie blijkt dat je daar niets van begrijpt.
Je schrijft "een druppel lijnolie op de stemsleutel" en hebt het niet over alleen de punt als precieze plek. (Ook alleen daar zou ik absoluut geen lijnolie gebruiken). Ik lees dus niks verkeerd. Overigens: over de frictie en omvang zeg ik helemaal niets: dat ik daar helemaal niets van zou begrijpen is daarom ook uit de lucht gegrepen. Ik pas enige honderden sleutels per jaar in violen, alten en celli, dus waar heb je het eigenlijk over. Tenslotte: ik heb niet alleen de Bijbel en de Koran in de boekenkast staan (wat een archaïsche fabels), maar bezit ook nog Möckel. Het letterlijk opvolgen van heilige boeken zonder het gebruiken van gezond verstand leidt vaak tot rampen.
De bolling van de G-sleutel is wat groter dan die van de A. Ik zou ze gelijk proberen te krijgen. Dat kan door die van de G wat vlakker te maken. Voor de rest ziet het er best goed uit!
