Voor ‘t eerst naar een concert van een symfonieorkest

Als kennis van muziek het genieten ervan zou vergroten, dan zouden mensen zonder enige kennis van muziek toch beduidend minder moeten genieten dan geschoolde, gepokte en gemazelde musici, musicologen, componisten en wat dies meer zij. Ik geloof niet dat dat zo is.

Ik ken een echtpaar dat geregeld 's avonds thuis op de bank zit, gezellig saampjes naast elkaar, luisterend naar - meestal - belcanto. Geen flauw benul van structuur, polyfonie, harmonie, melodievoering of wat dan ook, maar intens en vaak tot tranen toe geroerd luisterend (zonder ook maar één woord Italiaans te verstaan).
Ik acht mezelf best wel redelijk gepokt en gemazeld (als componist en musicoloog), maar zò kan ik niet meer naar muziek luisteren. Zeker, mijn kennis van muziek stelt mij in staat om diepere lagen in muziek te begrijpen en te waarderen, de muziek in de context van haar periode van ontstaan te zien, maar dat is ten koste gegaan van het simpele genot per se.

Ik denk dan ook, dat iedereen van muziek kan genieten, elk op zijn/haar manier en niveau. Muziek (en met name de 'betere' muziek) laat zich van vele kanten en in vele lagen beluisteren. Wie bekend is met polyfonie, zal in de fuga's van Bach het schijnbare gemak weten te waarderen waarmee de lijnen boven elkaar geconstrueerd zijn. Wie daar absoluut geen kaas van gegeten heeft, kan het gekronkel van de schier oneindig lijkende melodieën uitermate knap vinden of gewoon de aangename melodie en de spannende harmonie appreciëren.

 

In Amsterdam bestaat al 40 jaar of langer het project Muziekluisterlessen. Kinderen uit groep 7 of 8 krijgen 10 keer les van een muziekdocent en gaan daarna naar een klassiek symphonieorkest. Die spelen een min of meer gewoon concert, niet opgeleukt met rappers of powerpoints.
Ik was vijf jaar lang zo'n docent. Ik leerde daar dat goede 'voorkennis' zo'n concert voor kinderen veel leuker maakt. Dat was niet alleen 'een praatje bij een plaatje', maar we zorgden voor afwisselende lessen. Soms stond de opbouw van een stuk centraal (bijv. de rondovorm), soms het verhaal achter muziek (bijv. Petroesjka), soms het gebruik van een instrument (een opvallende tamboerijn, het koper).
Van alle stukken waren fragmenten bekend.
Het kwam wel eens voor dat een klas heel weinig lessen had gehad, en toch naar het concert ging. We hebben het niet precies statistisch onderzocht, maar het gevoel was wel dat kinderen met voorkennis het echt veel leuker vonden in de zaal. Muziek moet toch een beetje een feest der herkenning zijn.
Zoals Frits aangaf, een uurtje is voor beginners wel genoeg. Liever zorgen dat het 'naar meer smaakt' dan dat de eerste ervaring eindigt in verveling.
Ook belangrijk was, dat dirigenten een beetje willen aansluiten bij wat de docenten ze kunnen vertellen over de smaak van kinderen. Die is soms verrassend progressief, je kan kinderen best een modern klassiek stuk voorzetten. Juist de mensen die vaak met kinderen werken kunnen vertellen hoe je een eerste ervaring met klassiek tot een succes kan maken.

 

Als amateur musicus maar met enige scholing op het gebied van kunst, denk ik wel dat de vraag van Frits postitief beantwoord kan worden.
Een schilderij, beeld, film, gedicht of muziekstuk kan mij ráken, maar als ik bekend word met de achtergronden er van, ontdek ik meer en stijgt de fascinatie.

Ben benieuwd hoe anderen er over denken...

 

Ik denk dat de meetbaarheid het probleem is, of toch zeker het zicht op de materie ernstig vertroebeld.
Men kan zich bij de muziekluisterlessen de vraag stellen of de kinderen die de lessen hadden gevolgd niet 'meer' van de muziek genoten, omdat zij al vóór het concert er al bij betrokken waren. De kinderen die de lessen niet gevolgd hadden, hadden die betrokkenheid niet.
Bovendien hebben de kinderen die de lessen wel hadden gevolgd waarschijnlijk tijdens die lessen al fragmenten gehoord en herkenning van die fragmenten in het grote geheel is zonder enige twijfel ook aangenaam (ook de 'kenner' zoekt naar die herkenning, die immers de structuur van een compositie definieert).
Herhaald horen, met of zonder voorkennis, maakt het vinden van structuur of betekenis eenvoudiger wordt en waardoor het waarderen dus wederom wordt beïnvloed.

Terzijde: zéér lovenswaardig en belangrijk initiatief om kinderen kennis te laten maken met serieuze muziek. Moge dit nog lang mogelijk blijven.

Als kennis van muziek zou leiden tot beter, méér of dieper genieten van muziek, dan zou er een heel duidelijk verschil in de mate van genieten moeten zijn tussen geschoolde en niet geschoolde mensen en dat verschil zou merkbaar moeten zijn in de concertzaal. Ik geloof echter dat niets minder waar is. Het applaudisseren van de niet-muzikale leek naast mij is zeker niet minder enthousiast dan mijn applaudisseren; vaak eerder omgekeerd.
Kennis hebben van muziek legt immers ook de zwakke punten van een uitvoering bloot, die de niet-muzikale leek niet zal onderkennen. De schoonheid van een uitvoering kan voor mij danig verstoord worden als ik herhaaldelijke onzuiverheden of ongelijke inzetten hoor (die de leek niet zullen opvallen).
Als ik een werk terdege ken, dan is het ook goed mogelijk dat ik mij kan storen aan de onbalans van de uitvoering waarnaar ik zit te luisteren of een interpretatie die mijlenver afstaat van hoe ik het stuk zie en waarin ik niet kan meegaan.
Kennis kan dus leiden tot het op een ander niveau waarderen van muziek, maar net zo makkelijk een hinderpaal vormen om muziek echt te kunnen genieten.

Die enige conclusie die ik met zekerheid durf te stellen, is dat een geschoold iemand anders luistert naar muziek en muziek dus ook om andere merites kan en zal waarderen. 'Beter', 'méér' of 'dieper' zou ik dat echter niet durven noemen.
Je leert muziek op een ander niveau te waarderen, maar mijn ervaring leert dat ik daarmee het vorige niveau kwijt raakte. Een simpelweg mooie melodie is voor mij niet langer meer genoeg om in vervoering te geraken, zoals ik dat wél kon voordat ik muziek ging bestuderen en alles weten wilde.
En vaak genoeg betreur ik dat. Ik zou graag nog eens gewoon de klanken over me heen willen laten walsen en niet altijd met determinerende en analytische oren moeten (want niet anders meer kunnen) luisteren.

Ik denk zelfs ook dat iemand met kennis van muziek niet alleen anders luistert, maar daardoor ook naar andere muziek luistert. Als je weet hoe knap een werk in elkaar zit of hoe razend moeilijk een werk is om te spelen, dan kun je alleen al uit waardering dáárvoor van een werk genieten. Ik ben er, bijvoorbeeld, van overtuigd dat de vioolsonates van Ysaÿe aanmerkelijk méér gewaardeerd worden door violisten dan door welk ander persoon (leek of niet-leek) dan ook, juist omdat violisten weten of horen hoe razend moeilijk die sonates zijn. De waardering voor de muziek baseert zich dan voornamelijk op het kundig geschreven zijn voor viool en het knappe spelen van de uitvoerende.

Ook terzijde:

Absoluut, kinderen zijn in vele opzichten nog een onbeschreven boek en dus ontvankelijk voor nagenoeg elke indruk. Pas door de jaren zal hun smaak vernauwen (want gebaseerd op de pagina's van dat boek die langzaamaan beschreven raken). Ik denk dan ook dat het belangrijk is om een kind kennis te laten maken met een heel breed scala van muziek, zodat het kind in de loop van de tijd zijn/haar eigen voorkeuren uit dat aanbod kan ontwikkelen, zonder dat het aanbod bij voorbaat al is gefilterd door de omgeving.