Er bestaat onviolistische vioolmuziek. De verleiding voor deze muzikale aartsconservatief (wiens muzikale benul niet verder gaat dan Bartok) is groot hier een flink deel van de sindsdien gecomponeerder vioolmuziek onder te schuiven. Maar dat gaan anderen dan weer tegenspreken en het resultaat is een zinloze discussie. Dus laat ik mij bepalen tot een wat algemener aanvaard componist, namelijk Robert Schumann. Schumann was van-huis-uit pianist. Althans opgeleid als pianist. En componeerder sindsdien uitsluitend pianomuziek. Zelfs als die muziek (ook) door strijkers moest worden uitgevoerd. Voornaamste grieven: erg veel 'pampam pampam-muziek' en muzikale ontwikkelingen die zich afspelen op de d- en de a-snaar. Voorbeelden te over: niet alleen de vioolsonates en het vioolconcert, maar ook veel strijkerspartijen in de symfonieën. Maar daar wilde ik het niet over hebben :lol:, want dit stukje gaat over onviolistische toonsoorten. Velen van ons zijn gewend ('vertrouwd' gaat mij te ver), met het fenomeen toonladder in drie of vier octaven. Plus de aanpalende drieklanken en de bijbehorende tertsen-, sexten-, octaven- en deciementoonladders. Ik ben de laatste om het nut van toonladders te ontkennen. Maar ik heb de indruk dat de meer humanen onder de vioolopleiders zich ten aanzien van hun leerlingen beperken tot toonladders met hooguit drie tot vier kruizen of mollen. En de rest aan pianisten overlaten In theoretische zin is dat natuurlijk laakbaar, want in beginsel moet iedere toonsoort worden beheerst. En dat met de toename van het aantal kruizen of mollen de zuiverheid een steeds groter probleem wordt, mag dan ook geen rol spelen. 'Wat is dan het probleem wel' vraagt u zich wellicht inmiddels af. Daartoe het volgende. De klank van een viool wordt in belangrijke mate bepaald door het meeresoneren van 'losse' snaren. Maar bij as-klein, ais-klein, Ces-groot of Cis-groot resoneert er echt niets meer mee (hooguit als de viool ernstig is ontstemd). Pianisten kennen dit probleem niet. Wellicht om die reden is erg veel vioolmuziek geschreven in toonsoorten die de drie, denkend aan Bach vier, kruizen of mollen niet te boven gaan. Er is zelfs een opmerkelijke voorkeur voor C-groot/a-klein, G-groot/e-klein, D-groot/b-klein, A-groot/fis-klein en E-groot/cis-klein. Zelfs Reger, in het algemeen verslaafd aan voorbetekening (en chromatiek), komt in zijn vioolconcert niet verder dan A-groot. Om de simpele reden dat het beter klinkt. De viool bedoel ik, niet dat concert :lol: En dan treft het dat veel componisten van etudes, Rode is een aardig voorbeeld, voortdurend een blik mollen opentrekken. Iets dat de klank niet ten goede komt. Het enige dat ik mij kan voorstellen is het didactisch oogmerk de leerling te dwingen ook in het muzikale Poollandschap van as-klein de zuiverheid in ere te houden. Hopf
@Hopf, begrijp ik het goed dat een stuk 'onviolistisch' is, wanneer er geen andere snaren of boventonen behorende bij die snaren, kunnen meeklinken door de gebruikte toonsoort? Hmmm.... Doet mij denken aan het vioolconcert in E van Bach (volgens mij oorspronkelijk klavecimbelconcert). Voor de combinatie van viool met piano heb ik altijd gemeend dat de piano niet was uitgerust met de juiste stemming, althans bij mijn lessen waarbij de viooldocent de pianopartij voor zijn rekening nam. Het was gewoon niet zuiver te krijgen. Ik denk dan dat een piano geen geschikt begeleidingsinstrument is voor deze toonsoort: vier kruizen! De begeleiding met een orkest zal veel beter gaan, die gebruiken hun oren (als het goed is) en intoneren iedere toon. Dat is pas muziek maken!! Frits
Frits, In de eerste alinea van mijn bijdrage was sprake van ‘onviolistische’ muziek. Of zo je wilt ‘onviolistische’ stukken. Ik noemde daar ook de naam van Robert Schumann, die weliswaar alles van de piano wist maar helaas niet zo van strijkinstrumenten. En dat leidt tot technische onhandigheden. Een ander voorbeeld, maar dat werk is niet zo bekend, is de solosonate van Schnabel. Ook al een pianist Het is in dit verband illustratief te bedenken van welke ‘grote’ vioolconcerten de solopartij (grondig) werd aangepast door bevriende violisten. Of zelfs werd vereenvoudigd, zoals in het geval van het vioolconcert van Sibelius. Als ik het goed heb luidde de kop van mijn stukje ‘onviolistische toonsoorten’. Ik heb getracht aan te geven dat het geluid van een viool (maar ook ieder ander strijkinstrument) in belangrijke mate wordt bepaald door resonanties, in casu het meetrillen van ‘losse’ snaren. Bij toename van het aantal kruizen of mollen verdwijnen die losse snaren, zodat ook de viool minder kan resoneren. En het trof mij dat sommige componisten van etudes, ik noemde Pierre Rode, bijzonder veel mollen gebruiken. Een fenomeen dat overigens volstrekt niet terug is te vinden in zijn eigen vioolconcerten Samenvattend beweer ik nergens dat een stuk onviolistisch is in het geval van zeven mollen of kruizen. Hooguit dat een strijkinstrument in dat geval minder ‘klinkt’. Pianisten zijn wat betreft in het voordeel, want daar ligt alles al klaar. De stemming van een piano is, zoals bekend, sinds Andreas Werckmeister een compromis waarin, bijvoorbeeld, de cis en de des een gelijke toonhoogte is toegekend. En bij toename van het aantal kruizen en mollen gaat dat, ten opzichte van een ‘correct’ intonerende strijker, inderdaad wringen. CD-opnames van sommige pianoconcerten zijn daar een aardige illustratie van. Ter voorkoming hiervan zijn dirigenten wel eens op het idee gekomen de strijkers te vragen maar vooral naar de piano te luisteren. Met ander woorden: niet correct te intoneren. Overigens komt dit in de praktijk vaker voor, want lang niet alle strijkers intoneren specifiek een cis of een des :/ Met betrekking tot het door jou geschetste voorbeeld van het vioolconcert van Bach in E groot is in geval van pianobegeleiding dat ook de enige oplossing. De pianist kan namelijk niet anders dan ‘wohltemperiert’ spelen en dan blijft er voor de violist in feite weinig anders over dan dat ook maar te doen. Tenzij kan worden geleefd met het historische compromis. Overigens is ook dit vioolconcert met vier kruizen een aardige illustratie van het verlies van 'klank' door het niet meer meeklinken van twee losse snaren. Hopf
@ Hopf, Als ik je betoog goed heb begrepen, beweer je enerzijds dat ‘onviolistische stukken’ niet erg handig liggen om te spelen (technisch gezien) en anderzijds dat stukken met een groter wordend aantal kruizen een toenemend onviolistisch gehalte vertonen? Verder adviseer je dan dat de violist zich dient aan te passen aan de piano. Maar dat laatste gaat bij mij gepaard met een bewust verkeerd moeten intoneren, hetgeen ogenblikkelijk leidt tot ‘pijn in de oren’ om het zo maar eens te noemen. Naar mijn mening zijn deze stukken –zoals het eerder genoemde vioolconcert in E van Bach- niet geschikt om met pianobegeleiding te worden vertolkt. Een violist speelt een toonreeks stijgend in de reine stemming en dalend volgens Zarlino. De meeste piano’s worden tegenwoordig volgens de stemming van Pythagoras gestemd maar dit geeft altijd onzuiverheden want de tertsen, sexten en septiemen zijn te groot! Het enige voordeel zou kunnen zijn dat de secundes gelijk blijven. Maar een violist die zijn snaren precies in reine kwinten kan stemmen op gehoor, hoort ogenblikkelijk de zweving van de kwint op de piano: een evenredig zwevende kwint! Ik heb ooit eens geprobeerd een piano te stemmen, maar ik kwam helemaal verkeerd uit enkel omdat ik mijn muzikale gehoor gebruikte. Voor pianostemmer moet je een verpest gehoor hebben.
off-topic In deze redenatie geldt dat in nog sterkere mate voor de pianist, die weet niet eens wat reine klanken zijn.
Frits, Nee, dat beweer ik niet. Op het gevaar af in herhaling te vervallen, ik heb niet meer aangevoerd dan dat er ten eerste VIOOLTECHNISCH onhandig geschreven stukken bestaan en voorts dat een toename van kruizen en mollen, als gevolg van het wegvallen van resonerende snaren, van invloed is op de KLANK. Dat is iets anders dan het door jou genoemde begrip 'onviolistisch karakter'. Ik begrijp overigens wel dat het aanpassen door een violist aan de stemming van een piano, ik verwijs naar het voorbeeld van concert in E groot van Bach, allesbehalve optimaal is. Als zodanig inderdaad niet meer dan een compromis. Maar wie van ons heeft een strijkorkest tot zijn beschikking? En het goede nieuws is ten eerste dat er opmerkelijk veel werken voor viool zijn geschreven in toonsoorten met een of twee mollen of kruizen. En ten tweede dat de piano's van Alois Haba nooit gemeengoed zijn geworden Ik heb lang geleden pianostemmers meegemaakt die bij mij de indruk achterlieten dat er wel meer bij ze was verpest dan het gehoor alleen :lol: Hopf
Just intonation? Instrumenten aanpassen? Er zijn veel experimenten gedaan door Harry Parch en navolgers. Nogal exotisch.
