Het maken van - soms ook minder gelukkige - keuzes is helaas inherent aan het schrijven van een boek. Zo noemde Theo Olof, die het boek indertijd van harte aanprees, ook een of twee punten waarvan hij zei dat we de bocht daar muziektheoretisch wel erg kort afsneden, maar hij had er begrip voor omdat duidelijkheid het op die punten won van de theoretische werkelijkheid. Mag ik overigens opmerken dat hij het daarbij niet had over het verschil tussen verhoogde en verlaagde noten;-) Het goede nieuws, inmiddels, is dat er in de vernieuwde uitgave van het boek (dat wordt dan de twaalfde druk!) ruimte is ontstaan om speciaal voor strijkers, hout- en koperblazers een kadertekstje over de ais en de bes toe te voegen. Dat nieuwe boek wordt in 2016 verwacht! De suggestie voor het filmpje nemen we mee – dankjewel Marcelita – maar als we daartoe besluiten kunnen we dat pas later uitvoeren.
Ik heb niet helemaal voor ogen hoe je je dat dan voorstelt, want een noot laten horen die als óf een ais óf een bes klinkt, zal geen duidelijkheid verschaffen. De verschillen tussen de twee noten ais en bes zitten alleen maar in de intonatie en die kun je alleen maar laten horen in samenspel. En dan nóg moet de toehoorder een muzikaal geschoold gehoor hebben, anders hoort die het niet eens. Eerst moet de lezer van het Tipboek duidelijk gemaakt zijn, dat die verschillen bestaan en waaróm dat dan zo is. Daarna komt de opbouw naar de herkenning. Als dat is gelukt is er weer iemand deelgenoot geworden van het feest der herkenning.
Ja, Frits, natuurlijk is dit er alleen voor wie in staat is het te horen! Zou je dat niet kunnen laten horen door een violist die een toonladder speelt waar een a-is in voorkomt en die a-is laat die violist dan even langer horen. En dan waar de bes in voorkomt en dan speel je de bes. Alleen maar kunnen laten horen in samenspel? Bedoel je dan dat de violist een a-is speelt en de pianist de bes aanslaat, want die kan geen aparte a-is laten horen? En dan zo laten horen dat een beetje geoefende luisteraar het hoort wrijven? Bovendien heb ik begrepen dat het doel van de Tipboeken niet alleen is om beginners en licht gevorderden de weg te wijzen, maar ook degenen die nóg wat verder zijn een dienst bewijzen. En daar zitten toch echt wel mensen bij die hun gehoor hebben ontwikkeld! En die kun je dan wat verdiepingsmateriaal/uitdaging bieden door te leren luisteren en begrijpen hoe dat met die a-is en bes zit. Daar is toch wel een kleine powerpoint voor te bedenken met info en dan ondersteund met klank.
Nee, dat gaat niet werken. Intoneren is van belang bij samenspel. Een violist die even de bewuste toon -bijvoorbeeld een ais- extra lang aanhoudt en daarna hetzelfde doet bij een bes, bereikt helemaal niets bij de luisteraars: die horen geen enkel verschil. Dat zou misschien nog kunnen werken. Maar wanneer je een stuk speelt in samenspel met een piano zul je vermoedelijk gemerkt hebben dat het niet zuiver te krijgen is. Zo heeft het vioolconcert in E van Bach (vier kruisen) echt een probleem in de intonatie. Als violist moet je bijna (of helemaal) een beetje vals spelen wil het niet al te pijn aan de oren doen. Ik heb er in het verleden heel veel moeite mee gehad en ik hoor het nog steeds. Veel beter wordt het indien dit zelfde stuk wordt uitgevoerd met strijkers: en daar heb je het al, want die kunnen als onderdeel van het geheel luisteren en muziek maken met hun oren! Het Tipboek van Hugo zou de informatie weloverwogen moeten bieden. Aangezien dit geen gemakkelijk materie is, worden er hoge eisen gesteld aan de presentatie. Daartoe moet je precies weten hoe dat nou in elkaar steekt met die ais en bes. Pas dan komt de presentatie om de hoek kijken.
Het is niet erg om met elkaar van gedachten te wisselen. Dat geeft ook de lezer en bezoeker van dit forum gelegenheid tot het vormen van een mening. Mogelijk ook dat Pinksterboer er wat mee kan? Mocht dat zo zijn, dan heeft het lezerspubliek later voordeel van een gewijzigde c.q. verbeterde uitgave van het Tipboek.
Het goede nieuws is dat Tipboek Muziek op papier op -zeer- korte termijn herdrukt gaat worden, en dat we ruimte hebben voor een korte kadertekst over bovengenoemd onderwerp. Het minder goede nieuws is dat ik over dit onderwerp online alleen artikelen tegenkwam waar meer formules in voorkomen dan ik in mijn hele middelbare-schoolperiode voorbij zag komen. Vanuit het Tipboek-concept kunnen we niet volstaan met de mededeling dat de ais en de bes (en de fis en de ges, etc) voor strijkers en blazers niet (altijd) even hoog klinken, want dan stuur je mensen het bos in. Helaas lijkt het ook niet mogelijk om bijvoorbeeld te melden dat een verlaagde toon altijd hoger klinkt dan de enharmonische verhoogde toon, want dat is niet altijd het geval. Blijft de boeiende vraag wat er dan wel gemeld moet worden, waarbij het belangrijk is om te weten dat deze informatie verstrekt wordt in een paragraaf waar de lezer voor het eerst kennismaakt met enharmonische tonen, in een reeks hoofdstukken waarbij het eigenlijk alleen om het lezen van genoteerde muziek gaat... Wie mag ik bellen?
Je mag mij wel bellen, maar het probleem is dat ik op muziektheoretisch gebied geen partij voor je ben. Het is eerder zo dat ik van plan ben je nieuwste uitgave te kopen om (eindelijk) eens bij te scholen op dat gebied. Hooguit zou ik een rol kunnen hebben in het lezen en nagaan of ik het begrijp.
Dank Marcelita en iDB. Nadat ik de diepere betekenis van al die vreselijke formules over kleine en grote secundes, de muzikale komma in al zijn gedaantes en de grote en de kleine diesis (128:125 ofwel ongeveer 41,06 cents, zoals alom bekend;-) in hun geheel tot mij door had laten dringen, kwam ik tot de volgende formulering, die vanaf de twaalfde druk in Tipboek Muziek op papier te vinden zal zijn: Water bij de wijn Enharmonisch gelijke tonen speel je op een piano of een keyboard met dezelfde toets. Dan klinken ze dus ook precies even hoog. Als je dieper de muziektheorie in gaat, leer je dat dat eigenlijk niet goed is. Afhankelijk van de toonsoort moet bijvoorbeeld een Bes iets hoger klinken dan de enharmonisch gelijke Ais, of juist iets lager. Alleen musici die de exacte toonhoogte zelf kunnen bepalen (strijkers, blazers, zangers...) kunnen die tonen dus precies spelen zoals ze bedoeld zijn. En als ze samenspelen met een pianist? Dan moeten ze een beetje water bij de wijn doen en iets smokkelen met de toonhoogte, net zoals de pianostemmer dat met de piano gedaan heeft. Doen ze dat niet, dan klinkt het hoorbaar vals. Met dank aan Frits Oosterhof voor zijn feedback en zijn kritische blik!
Dank jullie wel. Na die water in de wijn neem ik vanvond ter viering een glaasje wijn naast mijn water, lijkt me zo!
