Wat ik nu toch heb gezien...een Lira da Gamba! Nu op internet, maar in 1985 in het Ashmolean museum in Oxford. Een strijkinstrument met maar liefst 11 snaren die aangestreken worden (andere strijkinstrumenten met veel snaren zoals bijvoorbeeld de Indiase cello hebben die als meeresonerende snaren). De kam is minder rond dan die van mijn cello en het kan dan ook niet anders dan dat je meer snaren raakt. Het is niet helemaal goed te zien vanaf het plaatje vanaf de zijkant: De knoppenkast ziet er ook anders uit dan bij de Viola da Gamba of de cello, maar het gaat hier niet voor niets om een Lira (di Gamba). Die pontische lira van mij heeft ook zo'n soort vorm, maar alleen veel minder snaren en dus knoppen. De plaatjes zijn hier dus echter niet van het instrument dat in dat museum in Oxford ligt, maar nagebouwd. Het is gebaseerd op de instrumenten die bouwer Gasaparo da Salo in Brescia bouwde in de 17e eeuw. De lira da Gamba, ook wel lirone genoemd is de basvariant in de familie van de lira's en werd in de late 16e eeuw en 17e eeuw in Italie bespeeld en vaak in kerken. Het schijnt dat vooral Jezuiïten er op speelden. De manier van vasthouden en bespelen is die als van een bas viola da gamba of cello. Door de meer vlakke kam, konden accoorden worden gestreken van doorgaans minstens 3 tot 5 tonen. Het werd toegepast als begeleidende basso continuo en voor een harmonieuze begeleiding van zang in met name de periode waarin componist Claudio Monteverdi leefde en componeerde. Ik hoor en zie op opnames ook dat er pizzicato gespeeld wordt op de lirone. Een andere bouwer van de lira da gamba was Antonius Brensius in Bologna in 1592. Zijn instrument is in het muziekinstrumentenmuseum in Leipzig te bewonderen. Kijk deze: De stemming van de snaren van het eerste (bovenste) afgebeelde instrument is: G-g - c-c´-g-d´-a-e´-b-f#´-c#´. De snaren zijn 55 cm. lang Deze is volgens een instructieboekje 'Della prattica musicale vocale et instrumentale' uit 1601 van Cerretto De lira da gamba/lirone had tussen de 9 en 16 darmsnaren en de hals is voorzien van fretten. Een lira da gamba/lirone kan echter 9 tot en met 16 snaren tellen. Het waren destijds natuurlijk darmsnaren en ik denk niet dat je tegenwoordig met stalen snaren op dit instrument aan kunt komen zetten bij een barokensemble dat zich toelegt op de historische speelpraktijk. Heeft zich iemand op het forum eens aan gewaagd om op een lira da gamba te spelen? 't Lijkt mij dat deze instrumenten alleen op verzoek worden gebouwd; het zal niet gauw in het standaard aanbod van Thomann komen. Hiervoor moet je naar de gespecialiseerde bouwers, zoals deze Italiaan die zich helemaal heeft toegelegd op historische instrumenten: http://www.liuteria-antica.com/renainstruments.html Toch wel heel fascinerend. Welke klanken heeft hij allemaal in zijn hoofd? Hoe is hij (en andere bouwers) aan zijn ideeën gekomen hoe het allemaal geklonken zou hebben? Bronnen: https://en.wikipedia.org/wiki/Lirone http://owenmorse-brown.com/portfolio/lirone-lira-da-gamba/ https://www.lauravaughan.com/?page_id=36 http://www.violworks.com/pages/gb/instrumente/detail/id/14.html Demonstratie van de Lira da Gamba/Lirone: Lira da gamba en zang (begin 17e eeuwse compositie): In Nederland hebben we Paulina van Laarhoven als specialist op dit instrument.
Wonderlijk gestemd! Afwisselend hoog-laag-hoog-laag etc. Er worden alleen maar drieklanken gespeeld. Misschien is minder ook niet mogelijk door de vrij vlakke kam? Het lijkt me meer een begeleidingsinstrument dan instrumentaal solo. Zal niet veel vraag naar zijn.
Klopt, hier zul je niet gauw soloconcerten voor vinden. Eigenlijk zou je het kunnen zien als een gestreken gitaar voor begeleiding met accoorden van een lied of een gespeelde melodie door een ander instrument. Er werden ook accoorden getokkeld, dus in feite zo'n beetje als wat je op een gitaar doet. Ik denk dat die vreemde stemming te maken heeft met het feit dat je dan makkelijk de tonen voor een bepaald accoord bijelkaar hebt. Het is dus echt wel typisch voor een muziekensemble die zich op de historische praktijk baseert. Naar mijn weten hebben ze geen lirone in Zuphen (Zutphens Barok Ensemble), maar ik denk ook dat de belangstelling voor de lirone ook wel geografisch nogal bepaald is. Je kunt de lirone dan ook eerder verwachten in een Italiaans barokensemble. Deze muziek uit 1584 van Alessandro Striggio (heb ik nooit van gehoord) heeft partijen voor lirone, maar dan hier weer gearrangeerd voor luiten en zang. Om maar een idee te krijgen. Ik keek voor de aardigheid of er nog een lironebouwer in Nederland zou zijn, maar ik vond alleen viola da gambabouwers. Ik denk ook eigenlijk dat die viola da gamba veel leuker is om te spelen, omdat die ook geschikt is voor melodiepartijen naast het spelen van accoorden. Laat die lirone lekker in Italie!
het klinkt een beetje als een draailier waarop je wel meer dan één akkoord kunt spelen. In een opera is het natuurlijk een mooi instrument om eventjes tussendoor te laten klinken, en de continue continuo klank van klavecimbelgeratel te doorbreken ....
