Geachte lezer, Ik heb onlangs via via een viool gekregen. Wie de bouwer is weet ik niet, want er zit geen etiket in en er zijn ook geen andere indicatoren die wijzen op een bepaalde bouwer. Wel weet ik dat de viool minstens 40 jaar oud is. Hij kan 50 jaar oud zijn, maar ook 100 jaar. Hij heeft echter 10-20 jaar ongebruikt, en zonder snaren, op een zolder gelegen. Helaas zat hij niet in een koffer. Hierdoor mankeert er het een en ander aan de viool. Aangezien ik een leek ben in het bespelen en het maken/repareren van violen, ben ik hier terecht gekomen in de hoop antwoorden op een aantal vragen te krijgen. De viool is bezaaid met lichte krassen, en hier en daar een aantal diepe krassen. Ook hebben de houtwormen een hapje meegegeten. De brug is verdwenen. Omdat er al minstens 10 jaar geen snaren meer op zitten, is de stapel losgeraakt en die zweeft nu rond in het corpus. Het staartstuk is wonder boven wonder nog wel aanwezig, maar is los. Ook zitten er twee scheuren in, die dicht op elkaar zitten. In mijn ogen zijn het twee 'angstaanjagende' scheuren, want ze beginnen allebei in hetzelfde f-gat en lopen parallel aan elkaar. Jullie begrijpen dat de viool erg stoffig was toen ik hem kreeg. Ik heb hem daarom met een licht vochtig doekje schoongemaakt. Toen ik echter bij de toets aankwam, schrok ik een beetje. Het leek wel of er een soort zwarte verf op de toets zat die losliet, want hij werd ineens lichter van kleur. Voor zover ik weet is ebben zwart, en niet donker bruin. Ik heb de volgende vragen: 1. Hoe heet de 'plug' waaraan het staartstuk word bevestigd? En waar zijn deze te verkrijgen? 2. Op foto's zie ik een soort draad door de achterkant van het staartstuk gaan, die met een lus om de 'plug' heen zit. Wat voor materiaal is dit? 3. Is het moeilijk om een stapel te zetten voor een beginner, als ik een stapelzetter gebruik? 4. Kan het zijn dat de toets donkerbruin is op enkele plaatsen, of is het dan absoluut niet ebben? 5. Kan het kwaad om de viool weer op spanning te brengen na al die jaren zonder snaren? Bij voorbaat dank.
1 Volgens mij heet deze 'staartpen'. De vioolbouwer heeft deze in zijn werkplaats, maar hij moet op maat worden gemaakt. 2 Bij mijn eerste viool was deze gemaakt van een soort schapendarm. Tegenwoordig is het geplastificeerd draad. 3 Een stapel moet gezet worden door de vioolbouwer. Dat is vakwerk en niet voor amateurs. 4 Volgens mij is ebbenhout helemaal zwart, maar heeft soms een tikkel grijs en ook soms bruine strepen. 5 Zonder stapel moet je de snaren niet op spanning brengen. Dan gaat het bovenblad stuk. Snaren moet je ook met zorg op spanning brengen en daarbij zorg dragen dat de kam recht blijft. Mijn conclusie is, dat deze viool bij de vioolbouwer moet worden gerepareerd, aangezien een leek dit niet kan.
Ik zit er over na te denken om te proberen een, en als het leuk is en niet een fiasco word, meerdere violen te bouwen voor mezelf. Ik vind violen prachtig om te zien, en ook om te horen. Na een (oud) boek over het bouwen van een viool te hebben gelezen (Violin Making by Walter H. Mayson) lijkt het me nog leuker. Mayson zegt ook in zijn inleiding dat hij liever heeft dat degenen die tevreden zijn met iets wat op een afstandje mooi lijkt weg mag blijven. Dat lijkt mij ook logisch. Je steekt er veel tijd in en dan moet je niet tevreden zijn met iets wat op het eerste gezicht 'wel' leuk er uit ziet. Maar om terug te komen op wat ik zou zeggen. Een staartpen moet, als je de juiste gereedschappen hebt, niet al te moeilijk zijn om te maken. Als ik dat niet kan, word een complete viool ook niks. Maar oefening baart kunst, toch? Vioolbouwers hebben het ook een keer geleerd. Ik heb genoeg geduld om na een aantal uren een viool in de handen te hebben die niet kapotgeslagen is. Ik zal de toets nog eens wat beter poetsen. Ik hoop dat het niet nog lichter word.
Beste klavecimbel, ad 1): volgens mij heet deze geen staartpin maar eindknop, te verkrijgen bij de meeste vioolbouwers. Moet pas worden gemaakt en loopt conisch (1:30). Meestal dezelfde asymmetrie als die van de stemsleutels. ad 2): het tegenwoordige materiaal van deze lus is nylon die samen wordt geleverd bij de aanschaf van een Wittner staartstuk. De beide einden zijn voorzien van schroefdraad waarop een tweetal zeskant messing bussen passen om de juiste afstelling te verkrijgen. Een juiste afstand is nodig voor het beste klankresultaat. Als vuistregel geldt dat de lengte van het niet-aangestreken deel van de snaren ongeveer 1/6 bedraagt van de snaarlengte tussen kielhoutje (‘brug’) en kam. Voor degene die geen Wittner staartstuk op zijn instrument heeft, kan toch een losse nylon lus worden aangeschaft. Ze zijn vrij goed los verkrijgbaar, eveneens bij de vioolbouwer. Inderdaad bestond deze lus vroeger uit een redelijk dik stuk in elkaar gedraaide schapendarm en sommige instrumenten hebben dat nog steeds. Als ze nog voldoen, gewoon laten zitten. Ze hebben geen schroefdraad maar een speciale techniek om vast te maken. Het is dus zeker geen 'geplastificeerd draad', zoals dat wordt gebruikt voor het geleiden van stroom. ad 3): in de strikte zin van het woord kan iemand natuurlijk een stapel zetten, alleen moet je wel weten waarop je moet letten. Echter, wanneer dit de eerste keer zou worden, is het een hele klus om het echt goed te krijgen: weet waar je aan begint! De stapel dient in twee richtingen naadloos aan te sluiten aan de binnenkant van beide bladen. Die bladen hebben een welving en dat maakt het pas maken extra moeilijk. Dan moet er ook nog de juiste spanning op staan: net niet te weinig maar ook weer niet te strak ingepast. Hoeveel dat precies moet zijn is een kwestie van aanvoelen, intuïtie en veel ervaring. Aangezien ik een hele tijd geleden eens een uitvoerige beschrijving heb gemaakt, hoe een stapel gezet zou moeten worden, hier dan nog maar een keer de link: stapel zetten doe je zo ad 4): als ik het zo lees haal ik uit de informatie dat het hier gaat om een toets die niet uit ebbenhout, maar uit een andere (goedkopere) houtsoort bestaat en is zwart gebeitst. Dat zwart beitsen heeft ten doel om toch nog de indruk te wekken dat het hier juist wél gaat om ebbenhout, maar -zoals we weten- schijn bedriegt: naarmate de jaren klimmen, neemt de slijtage toe en verdwijnt de zwarte beits weer. Dat komt omdat je nooit door en door kunt beitsen. Op een zeker moment kom je op een punt waar het doordringend vermogen van de beits verstek laat gaan. De oorspronkelijke kleur van het toegepaste hout komt daarmee weer tevoorschijn. ad 5): er zijn uit de gegeven informatie in ieder geval twee redenen om te wachten met het opspannen van snaren: 1: eerst de scheuren repareren anders lopen ze straks helemaal van boven naar beneden of het blad begeeft het. 2: de stapel moet eerst zijn geplaatst, omdat er anders kans is dat het bovenblad het begeeft! Ik hoop dat je hier weer mee verder kunt. Mocht je een stapel gaan zetten: veel succes! Niet stapelgek worden, want hij zal zeker vele malen omvallen!
