Enige tijd geleden memoreerde ik mijn onverwachte ontmoeting met een barokviool en barokstok. De viool is overigens een indertijd in Italië aangeschafte kopie van een Amati. Welke Amati is nog niet bekend. Er is wel navraag naar gedaan maar er is sprake van een wat moeizame communicatie. De betrokken bouwer spreekt nagenoeg alleen Italiaans en bij de aankoop van de viool is destijds bemiddeld door de, Engels-sprekende, echtgenote van de vioolbouwer. Die mevrouw is er kennelijk niet meer. Wellicht gescheiden of, om een oom van Harry Jekkers te citeren, ligt ze misschien inmiddels aan de verkeerde kant van het gras. Bij die gelegenheid heb ik de viool ‘geprobeerd’ met behulp van het eerste deel van vioolconcert in A klein van Bach. Ik heb dat concert vijftig jaar geleden gestudeerd op basis van de bewerking van iemand van lang geleden. Geen idee meer wie. Eigenlijk waren alle concerten en sonates uit de barok toentertijd bewerkt door lieden uit het, ook toen al, verre verleden. Mensen als Sitt, Hermann, Alard, Nachèz, David en Charlier. Kortom, bewerkers geworteld in de Romantiek en gewend aan het gebruik van de ‘moderne’, post-Tourte, strijkstok. Een gevolg hiervan is dat veel passages met 16e noten worden voorzien van ‘boogjes’. In concreto: boogjes die vier of acht of nog meer noten verbinden. Met een moderne stok geen enkel probleem, want Vieuxtemps en Wieniawski wurmden soms wel meer dan veertig of vijftig noten in een streek. Maar met een aanzienlijk kortere barokstok had ik daar wat moeite mee. Ik heb geen duimstok naast de stok gelegd, maar op het oog was de lengte iets meer dan zestig centimeter. Het ‘klonk’ eigenlijk ook niet, want met zo’n stok kun je nauwelijks kracht zetten. Niet in het minst door de, althans in mijn ogen, toch wat primitieve wijze waarop het haar van de stok wordt gespannen. Om toch nog enig geluid(sniveau) uit een barokviool te halen, is wellicht het verhogen van de strijksnelheid denkbaar. Maar dat staat weer haaks op de geringe lengte van een barokstok. De enige oplossing lijkt mij dan ook het zoveel mogelijk uitbannen van het legato, ofwel de ‘boogjes’ en dat te vervangen door détaché-spel. En daar is een barokstok prima toe in staat.
Kracht zetten met een vioolstok? Ik dacht dat dat alleen voor cellisten en wellicht voor altviolisten geldt. @Hopf, onze cellostokken zijn ook niet zo lang als de stokken van jullie, violisten. Ik heb net mijn cellostok gemeten en het effectieve strijkvlak is 61 cem. En daar moet ik heel wat nootjes op kwijt, mooi in boogjes, dus niks geen detaché daar waar het legato moet! Misschien keert Bach zich wel om in zijn graf als hij dat detaché hoort. Maar dan heeft hij het wel druk in dat graf, want ik zou nou niet bepaald mij erop voor willen staan dat ik zo fantastisch zijn muziek speel! In de romantiek speelden ze niet voor niets met die moderne post-Tourte strijkstok! Is het niet problemen zoeken om met een kortere barokstok heel veel nootjes op een stok te willen rijgen? Wellicht een leuke uitdaging, maar wel kans op flinke frustratie. Ik zou lekker stukken zoeken waar detaché spelen ook echt bij het stuk hoort, dus waar je maar twee noten of net iets meer aanelkaar hoeft te rijgen. Snelheid met je stok, tja, je kunt toch heel snel een klein stukje van je stok gebruiken? Zoiets als heel snel met het midden van je stok heen en weer over de snaren te gaan en wat druk op de snaar. Daarmee is toch het volume omhoog te krijgen? Maar ja, ik ben een soort eendje-eigenwijs die aan een oude wijze en ervaren uil een beetje gaat zitten vertellen hoe het zou kunnen zijn. Eigenlijk ben ik net een beetje komen kijken in strijkersland.
Marcelita, Ik loop je reactie, waarvoor dank, alinea-gewijs af. 1. Kracht zetten op een viool is onontkoombaar want met het alleen 'vegen' met de strijkstok over de snaren ben je er niet. Ik verwijs kortheidshalve maar naar de vioolconcerten van Brahms en Bartok. Alleen al de begininzet en, bij Brahms, die dubbelgrepen ........ De geluidsvorming is, voorbijgaand aan de viool zelf, de som van de druk op de snaren en het gewicht van de strijkstok. Dat laatste is overigens variabel, want waar het effect van het gewicht van de stok het meeste merkbaar is in het midden van de strijkstok, is die aan de punt nagenoeg verdwenen. Feitelijk moet je dat dan compenseren met meer druk op de strijkstok of sneller strijken. Iets waar niet iedere violist rekening mee houdt. Leerlingen van Leopold Auer wel hetgeen zich dan soms (Heifetz) weer uitte in de vorm van een extra accent aan de punt. Dat je heel wat noten op je strijkstok moet verwerken geloof ik graag. Maar bij mijn weten speel je niet met een barokstok. En daar had ik het over. Ik denk dat het met die door jou gememoreerde onrust van onze Thomas-cantor wel meevalt. Als je de moeite neemt de bewerking van Carl Flesch van de sonates en partita's van Bach door te kijken, zie je dat Flesch ook de 'Urtext' van Bach meeneemt. En die leert ons dat Bach, behoudens in de Chaconne of op plaatsen waar dat speltechnisch beter uitkomt, uitermate terughoudend is met 'boogjes'. Of met agogische aanwijzingen. Je mag soms al blij zijn met een tempoaanduiding. En Bach schreef ook de versieringen niet allemaal uit, evenmin als b.c.-partijen. Men vertrouwde op de competentie en ervaring van uitvoerenden. Men deed in de Barok namelijk niet zo aan ons eigentijdse 'noten-fetisjisme'. Hij en zijn tijdgenoten schreven gewoon gebruiksmuziek en dachten niet aan eeuwige roem. En dat wij daar later iets sacrosancts van maakten of het tot 'Kunst' verhieven, tja ......... 2. Ik heb viool leren spelen met een anonieme post-Tourte strijkstok. Dat kon ook niet anders want, behalve in musea, waren er geen barokstokken (ik abstraheer maar even van die belachelijke Vega-strijkstok waar Emil Telmányi op speelde. Daar kun je mee op vier snaren spelen en het resultaat klinkt als een mondharmonica). Die onbekendheid met barokstokken gold ook ook voor de bewerkers die ik eerder noemde. Bij hun bewerkingen maakten zij gebruik van de mogelijkheden van de post-Tourte stok. Ook bij Bach. En dat leerde ik uit mijn hoofd spelen, inclusief boogjes. En dan sta je, meer dan vijftig jaar later, met een barokviool en een barokstok in je handen en speelt Bach zoals je het hebt geleerd. Met veel bewerkers-boogjes die prima zijn uit te voeren met een post-Tourte stok. Maar dat gaat vervolgens niet zo goed op een barokstok. Het is dus niet zoals jij veronderstelt dat ik zoveel mogelijk noten op één streek wil spelen. Ik speelde muziek-historisch mogelijk niet zo verantwoorde bewerkingen met de verkeerde strijkstok. Ik hoop dat het nog te volgen is 3. Als dat op een viool doet (zonder druk overigens), krijg je een sautillé effect. Ik denk niet dat zoiets beantwoordt aan je verwachtingen. Als je dan ook nog druk gebruikt, is het gevaar van 'krassen' niet ondenkbeeldig. Tis wat, zo'n viool. 4. Wij van 'WC-eend'
Dank voor je uitleg @Hopf ! En prima te volgen, ook daar waar je vertelt dat je Bach speelde in bewerkingen die prima lukten met een post-Tourte stok, maar nu niet met een barokstok. En dat je vermoedt dat je niet zulke muziek-historische bewerkingen had waaruit je speelde. Bach's terughoudendheid in het plaatsen van allerlei speltechnische aanwijzingen zie je ook terug in de urtext uitgave van de cellosuites. Hij geeft de uitvoerende musicus het volle vertrouwen (misschien had hij toen al door dat dat de eeuwen daarop veel rust gaf voor hem in zijn graf). Wat betreft het strijken op een viool: inderdaad kom je er niet met 'vegen'. Een beetje druk op de stok blijft nodig, maar ik denk dat ik iets te extreem het verschil tussen cello en viool heb aangeduid.
