Een aantal afbeeldingen van beroemde Italiaans meesters werden bekeken en dan specifiek lettend op de stand van de f-gaten. Er zijn er bij die behoorlijk recht staan en andere die een zekere hoek met de middellijn (centrale lijn C/L) maken. Ook is te zien dat wanneer de lengte van het f-gat afneemt de breedte juist toeneemt. Er is nog meer specifieks te bekennen bij een f-gat: waar zit de f-kerf precies? Hoe ligt dat punt ten opzichte van het gehele gat? Zit daar systematiek in of deden de meesters maar wat? Het is bekend dat de f-kerf de mensuur aangeeft: de positie waar de kam dient te staan hoewel daar niet door alle makers zo streng mee wordt/werd omgegaan: verschillen van enkele millimeters is niet vreemd. De positie van de f-kerf ten opzichte van de lengte van de corpus, zal bij 4/4 instrumenten om en nabij de 195 mm liggen. Daar zit het verschil niet in, maar de positie binnen het f-gat geeft een bepaalde verdeling aan. In feite is dat de ligging van het f-gat. In de tabel is dat de factor (b+c)/a Om antwoord te kunnen geven op de eerder gestelde vragen werden een serie violen bemeten vanaf afbeeldingen. Omdat dergelijke afbeeldingen altijd verkleind zijn – behalve die van de Strad posters- en nooit allemaal dezelfde vergrotingsfactor hebben, moest er een manier gevonden worden om ze toch onderling met elkaar te kunnen –en mogen- vergelijken. Dat kan namelijk wanneer alles als ratio wordt uitgedrukt: relatief dus. Er zijn een aantal te onderscheiden variabelen: Om de helling ten opzichte van de centrale lijn te bepalen wordt de raaklijn aan de binnenste kromme (rode doorgetrokken lijn) van het f-gat bepaald: Of wanneer e > f: De inclinatiefactor (f/e) geeft nu drie (theoretische) mogelijkheden: (f/e) >1: helling is positief (f/e) = 1: f-gat staat evenwijdig aan de centrale lijn (f/e) < 1 : helling f-gat is negatief Ad 1. Komt voor in de meeste gevallen Ad 2. Komt voor bij Guarneri (1650, 1703 en 1710) Ad 3. Komt niet voor in de onderzochte gevallen De lengte van het gehele f-gat (a) is het kleinst bij Amati 1649 en Stainer 1671 en het grootst bij Guarneri 1743-4. Dat heeft ook directe gevolgen voor de afstand tussen bovenste- en onderste oog, uitgedrukt in d. Maar wanneer de verhouding tussen d en a wordt berekend, valt dit weer binnen de gemiddelde waarden voor de andere instrumenten. Blijkbaar gaat het bij het design van een f-gat om bepaalde verhoudingen die toch binnen de marge moeten blijven. Onderstaande tabel geeft de data weer: Met deze gegevens kan men voor iedere viool van welke grootte dan ook, met behulp van een aantal constanten als de inclinatiefactor (f/e), de positie van de f-kerf ((b+c)/a) en de breedte van het totale f-gat (d/f) bepalen. De breedte versus de lengte van een f-gat is bij veel makers eenzelfde verhouding: De helling van de diverse f-gaten varieert. Bij de onderzochte instrumenten werden geen gesneden gaten aangetroffen met een negatieve helling: De relatieve positie van de f-kerf: Nu kan men er voor zorgen dat de ratio (b+c)/a dezelfde is maar de verdeling niet. Dat levert dan het volgende beeld op, waarbij de mensuur gelijk is gebleven: Het is niet voldoende om alleen de verhouding te waarborgen, ook moet gekeken worden naar de lengte van het totale f-gat: a. Wanneer de plaats van de f-kerf varieert bij een gelijkblijvende lengte van het f-gat (a), zal dat een directe invloed hebben op de verhouding: Ik heb op deze manier diverse f-gaten ontworpen waarbij de gemiddelde waarden voor de variabelen in acht werden genomen:
't Is een heel werkstuk geworden over f-gaten! Als ik het zo lees, gaat het puur om esthetische verhoudingen. Hoe zit het dan met verschillen in klank tussen de diverse hellingen? Zou daaraan de Amati en de Strad te herkennen zijn qua klank? Is het de meesters destijds helemaal om de esthetiek te doen en ze dus daarom hun eigen verhoudingen tussen gat, totale lengte f-vorm, de breedte van het gat en de helling? Of gaat hier ook een hele wereld aan theorie schuil over hoe de klank de klankkast verlaat?
Wat een klus zeg, daar heb ik wel bewondering voor. Maar het gaat bij de F gaten niet zozeer om het model dacht ik, als wel om de breedte van de borst van de viool, die een zekere beweeglijkheid heeft. Door de wisselende afstand tussen die twee F gaten, zal die beweeglijkheid beïnvloedt worden.
Het gaat bij de f-gaten om de plaats waar ze zitten en welk oppervlak ze innemen. Ik heb geprobeerd daar enige systematiek in te ontdekken.
Het blijkt steeds te gaan om de verhouding die in bijna alle gevallen dezelfde is. Nu kun je bij een gelijkblijvende verhouding twee variabelen variëren terwijl die verhouding tóch gelijk blijft en dan kom je over het aspect van de esthetica heen. Dat houdt dus in dat er wél variaties zijn maar binnen een bepaald gebied. Dat de vorm van het f-gat invloed heeft op de klank is genoegzaam bekend, maar om nu aan de vorm te kunnen zeggen om welk bouwsel het gaat lijkt me te ver gaan. Bij een hoge welving zoals die bij de Stainer-instrumenten moet er gecompenseerd worden voor de mindere beweeglijkheid als gevolg van die kromming (welving) van het bovenblad. Daardoor zijn de f-gaten kort en breed.
Zeer zeker heeft de vorm en het oppervlak van de f-gaten met de klank te maken. Vergroot of verkleint men het oppervlak van de opening van de f-gaten, dan verandert daarmee de eigenfrequentie van de ingesloten luchtmassa. Datzelfde kan ook bereikt worden door het volume van de corpus te veranderen. Er bestaat een wetmatigheid tussen de frequentieverandering en het openingsoppervlak van het f-gat. Wanneer men het oppervlak 25% groter maakt zal de eigenfrequentie een halve toon stijgen. Ditzelfde effect kan veel gemakkelijker verkregen worden wanneer de hoogte van de krans wordt aangepast. Een heel duidelijk en eenvoudig experiment is om het linker f-gat geheel of gedeeltelijk af te plakken om te laten horen wat het effect daarvan is op de klank: de lagere frequenties worden nu versterkt!
Als je het effect eens wilt ervaren zou ik het linker f-gat voor de helft tot 3/4 afdekken met schilders- of afplaktape. Die is vrij gemakkelijk weer te verwijderen omdat de hechtkracht niet zo groot is. Het gaat er enkel om de doorvoer van in trilling gebrachte lucht te verijdelen. Je zult merken dat de lage(re) frequenties worden bevoordeeld ten koste van het klankvolume. Een openbaring! Mocht je nu twijfels hebben aan de hechting van je lak, dan zou ik eerst een klein testje uitvoeren om zekerheid te hebben. Uitvoeren op een plek waar het geen kwaad kan: een stukje op de lak aanbrengen en er daarna langzaam weer afhalen. Ik heb eens een cello in reparatie gehad waar de lak bij de minste aanraking al van af sprong. Dikke ellende mee gehad! Ducttape heeft een te grote hechtkracht dus die moet het zeker niet worden.
Liever geen enkel stukje plakband op de lak. Ga je het toch doen, dan eerst rond het F gat een beetje antiekwas of ander was smeren en daar dan het plakband op. Zo heb je de minste kans op beschadiging van de lak na verwijdering van het plakband.
Was erop, dan uitwrijven. Het plakband plakt dan genoeg op de lak om een F gat af te plakken. De uitgewreven was zal het oppervlak van de lak beschermen tegen beschadiging, omdat de hechting door de was niet groot is.
