Vibrato moeilijk? Valt best mee, toch?

Boeit me niet of dit vaak voor komt.

 

Nog nooit zoiets wonderlijks gehoord. Een violiste die de totale techniek zo te horen feilloos beheerst, maar wat betreft vibrato een absolute eenling is en dat bedoel ik dan niet in de positieve zin. Hoort ze nou echt niet dat ze totaal anders klinkt dan al haar collega's? Zo ja, vindt ze dit dan mooier? Ik vind het ronduit verbijsterend. Het werkt mij erg op de lachspieren en dat kan, neem ik maar aan, toch niet haar bedoeling zijn. Aangezien viool een melodie instrument is, zoals de menselijke stem, doet mij dit denken aan een zangeres uit vervlogen tijden (nee niet Foster Jenkins) die zichzelf ook geweldig vond: Mis Miller. Ook met een opmerkelijk en hilarisch vibrato.

 

Dit forum gaat toch niet over of nou veel of weinig mensen hun visie herzien, dat is toch niet het hoofddoel?
We hebben elkaar hier heel veel te zeggen over alles rondom strijkinstrumenten! Moet je eens kijken hoeveel discussies en berichten daarover er al over geplaatst zijn. En het gáát maar door!

 

Het klinkt bijna eerder als gespeeld op een zingende zaag, alleen de snelle stukjes krijg je vast niet zo op een zingende zaag voorelkaar.
In ieder geval: héél apart!

 

Ik zou benieuwd zijn naar de reactie van Chopin als hij dit zou horen. Zou hij zich ooit hebben kunnen voorstellen dat een violiste dit ervan zou maken?

 

Afgezien van een niet zo geslaagde cellosonate componeerde Chopin uitsluitend voor piano. En ook nog wel voor piano en orkest, alleen doet die orkestbegeleiding er volstrekt niet toe. Dat veel van zijn nocturnes en walsen in handen zijn gevallen van bewerkers is van na zijn dood. Maar wellicht is een spiritistische séance een mogelijkheid alsnog achter zijn mening te komen. Overigens werden niet alleen qua omvang beperkte composities bewerkt, maar zelfs, door Ysaÿe, de eerste ballade op. 23.

De berichten bij dit onderwerp nog eens doorlezend, treft mij dat met betrekking tot vibrato met enige regelmaat wordt verwezen naar vioolleraren die het je kennelijk kunnen uitleggen. En daar zet ik eerlijkheidshalve een vraagteken bij. Er bestaat namelijk helemaal geen lesmateriaal voor vibrato. Carl Flesch heeft het wel over een collega-docent (Achille Rivarde) die iets verzon met een arm stijf tegen het lichaam aan. Maar dat verhaal is mij nooit goed duidelijk geworden. Achter vibrato moet je zelf aan. En om precies te zijn: achter het vinger-, pols- en onderarm-vibrato. Niet in het minst omdat vibrato een nogal individueel ding is. Een soort 'aller-individueelste expressie'. Ik hoor het meneer Broer van Dijk bijna zestig jaar geleden nog zeggen: 'Het wordt nu wel eens tijd dat je vibrato gaat spelen'. Maar die liet je ook je eigen vingerzettingen bedenken en maakte daar, tijdens de eerstvolgende les, vervolgens de kachel mee aan. Hij lichtte overigens wel toe waarom.

Maar het kan nog erger. Als ik Yehudi Menuhin moet geloven beheerste George Enescu meer dan dertig soorten vibrato. Maar Menuhin was bepaald ook niet in zijn eerste leugen gebarsten. Komt vaker voor. Ook onder musici.

 

Frits,

Ter vermijding van een mogelijk misverstand: de achternaam van mijn vioolleraar van lang geleden was Broer van Dijk. Voluit: Willem Ferdinand Broer van Dijk. Niet dat ik het in mijn hoofd haalde hem te tutoyeren: de tijd was er niet naar, meneer Broer van Dijk was er (volstrekt) niet naar en de opvoeding door mijn ouders had dit soort brutaliteit op voorhand al uitgebannen.

Dat mijn zelf-bedachte vingerzettingen de toets van de (zijn) kritiek niet doorstonden, had een aantal redenen. Zonder volledigheid na te streven daarover het volgende.
Mijn vingerzettingen kenmerkten zich in het begin door gemakzucht. Voorbeeld: van bes naar b (a-snaar, 1e positie) deed ik beide met de eerste vinger. Nee, hiervoor geldt de halve positie.
Voorts voelde ik mij, zoals meer violisten, aanvankelijk met name thuis in de oneven posities. En dat leidde wel eens tot wat opmerkelijke oplossingen. Die meestal voorkomen hadden kunnen worden door het gebruik van even posities. A fortiori: sommige passages kunnen eigenlijk alleen correct worden gespeeld in even posities.
Dat betreft dan de techniek in enge zin. Meer inhoudelijk tekende hij bezwaar aan tegen het feit dat ik een (muzikale) passage verdeelde over meer dan één snaar. Met alle verschillen in klankkleur van dien. Een naar zijn mening muzikale gruwel. En dat is het ook. Zeker met betrekking tot muziek uit de Klassieke en Romantische periode. Maar ik vraag mij af of violisten uit de barokperiode zo streng in de leer waren. En dus zo lang mogelijk aan lage posities vasthielden en pas de hoogte in gingen 'als het moest'. Niet dat ik de technische bagage van violisten uit die tijd onderschat: de meerstemmigheid in sonates van bijvoorbeeld Heinrich Biber trekt nog altijd een onbehoorlijke wissel op je vingers. Maar ik acht het niet uitgesloten dat de muzikale esthetiek uit die tijd wat rekkelijker was dan later.

Meneer Broer van Dijk studeerde bij André Spoor en volgde later een aantal zomercursussen bij Carl Flesch. Een man waarvoor hij een grote bewondering koesterde. Flesch stond bekend als een man die, op grond van analyse, het vioolspel heeft gemoderniseerd. Voor de goede orde: wij spreken over het begin van de 20e eeuw. In de kritiek van mijn vioolleraar op mijn vingerzettingen, ik verwijs naar het voorgaande, beluisterde ik de opvattingen van Flesch. Rationele opvattingen, dit voor de goede orde. Maar ik vraag mij nog altijd af of de consequentheid in sommige opvattingen niet iets te lang werd volgehouden. Een treffend voorbeeld is te vinden in het begin (allemande) van de 2e partita in D klein van Bach (bewerking Flesch). Waar je in de eerste volledige maat, ten einde op de G-snaar te blijven, van de vierde naar de zesde positie gaat. En in de eerste volledige maat van de courante ga je om dezelfde reden zelfs van de derde naar de zesde positie. Het is allemaal heus wel te spelen (de positieoefeningen van Sevcik zijn lastiger), maar het had ook simpeler gekund. Het zou aardig zijn te weten hoe violisten uit de tijd van Bach zouden aankijken tegen de opvattingen van Flesch.

Op één punt hebben de opvattingen van Flesch bakzeil gehaald. Hij was namelijk van mening dat de hoogste noot in de bekende (virtuoze), razendsnel gespeelde drieklank(toonladder) tot aan het einde van de toets, met de vierde vinger moest worden gespeeld. Ik heb geen idee omtrent de, al dan niet, magische pink van Flesch, maar een feit is dat de meeste violisten die pink vervangen door de derde vinger, want die is namelijk aanmerkelijk meer bedrijfszeker.

 

Ik heb eerder aangegeven dat het naar de mening van Flesch (en in diens voetspoor mijn vioolleraar) van belang was dat een melodie of een bepaalde muzikale frase eenzelfde klankkarakter kenden. En in dat licht is het niet meer dan logisch dat zich in dit geval op de G-snaar afspeelt. Want uitwijken naar de D-snaar geeft onontkoombaar een ander klankkarakter. Ik vroeg me alleen af of men het in de tijd van Bach, gesteld dat die stukken überhaupt werden gespeeld, ook zo nauw nam met iets als 'klankkleur'.
Naast de bewerking van de sonates en partita's van Bach door Flesch, die overigens niet meer omvat dat het aangeven van vingerzettingen, beschik ik over een nog oudere uitgave, namelijk die van Hellmesberger. Met name bekend om zijn anti-semitische opvattingen. Maar die ziet weer af van vingerzettingen ........................

Aangezien ik in mijn jeugd c.q. puberteit niet veel meer omhanden had dan Ovidius en de infinitesimaalrekening, ging er erg veel tijd zitten in de vioolstudie. Iets anders was er niet, want een baby werd in die tijd nog altijd door de ooievaar afgeleverd. En of dan wel wat daaraan vooraf ging was niet aan de orde. Waarschijnlijk was testosteron nog niet uitgevonden.
Kennelijk zijn de vingerzettingen die ik toen leerde spelen zo in graniet uitgehouwen, dat ze nooit meer zijn verdwenen. Ik heb altijd veel belang gehecht aan de studie van toonladders. Inclusief tertsen-, sexten-, octaven- en deciementoonladders. Voor de vingerzettingen van die toonladders geldt dat ook die mij tot heden zijn bijgebleven. Vijftien jaar geleden heb ik mij weer gewaagd aan vioolles. En die dame begon de vingerzettingen naar eigen inzicht te veranderen. Dat werd dus hinken op twee gedachten. Kortom, een mislukking. De lessen hebben dan ook niet lang geduurd. Ik werd trouwens gestoord van al die duetjes. Ik heb overigens niets tegen duo's. Voor Bartok, Leclair en De Bériot kun je me zo wakker maken. De sonate voor twee violen van Ysaÿe is, vrees ik, inmiddels te hoog gegrepen. Maar toch niet dat getrut van Pleyel?

Geen mens kan je leren fietsen. Dat zul je echt zelf moeten doen. En dat geldt ook, althans in mijn geval, voor vibrato. Meneer Broer van Dijk deed het een keer voor en daar moest je het thuis dan verder mee doen. 'Ga maar aan de slag', sprak hij, zijn sigaar aanstekend want de les was afgelopen. Het zal er ook wel mee te maken hebben dat de samenleving toen niet zoveel begrip had voor kinderen. Een soms hinderlijk stadium op weg naar de volwassenheid. 'On the other hand', als ik om me heen kijk vraag ik mij af of wij met al dat 'begrip' van nu zoveel zijn opgeschoten. Of beter af zijn.

 

Als ik abstraheer van dat deel van zijn leven waarin hij zich bezig hield met een muziekuitgeverij en een pianofabriek, blijft zijn componistenloopbaan over. De loopbaan van een veelschrijver (lees: broodschrijver), waarin de kwantiteit het won van de kwaliteit. Een man die in zijn leven tamelijk gevierd was als componist maar nu volkomen is vergeten. Een tijdgenoot merkte ooit op dat als er in de huiselijke kring een strijkkwartet werd gespeeld, het altijd datzelfde stuk van Pleyel was: 'want dat kon tenminste iedereen spelen'. Dus lang leve Bartok, Leclair en Telemann.

 

Ook na herhaalde lezing ontgaat het mij waar ik zou hebben beweerd dat 'een stuk moeilijk, ingewikkeld of complex moet zijn om mooi gevonden te worden'. Ik heb alleen impliciet als opvatting kenbaar gemaakt dat muziek van Pleyel nogal simpel was. En niet alleen in technische zin maar evenzeer ook muzikaal. Maakwerk dus gewoon.
Overigens treft het mij dat muziek die er voor mij toe doet, vaak wel complex is. En niet alleen in het orgelwerk van Bach maar niet minder in de latere pianosonates en strijkkwartetten van van Beethoven. De pianowerken van Brahms maar ook de latere symfonieën van Mahler. En dat geldt nou net niet voor de duo's van Bartok die tot hun middel in de Hongaarse (dus niet zigeunermuziek) volksmuziek staan. De hier en daar geïntroduceerde bitonaliteit ten spijt. Maar zonder de structuur die in de muziek van Bartok soms nogal nadrukkelijk de aandacht vraagt. Denk aan de strijkkwartetten en de concerten voor viool en die voor piano. Maar dat speelde voor Ignaz P. allemaal niet zo'n rol.

 

Misschien dat ze wel goed viool kan spelen, maar haar vibrato doet afbreuk aan haar spel. Ik ben van mening dat ze misschien aan haar vibrato kan gaan werken.