De stamboom herstarten De verhouding muzikant - instrument is precair. Leendert van der Valk onderzoekt hoe dat voelt. Deze week: Tim Kliphuis over zijn viool. Nederland, Hilversum, 29-04-2021. Portret van violist Tim Kliphuis. Foto: Andreas Terlaak Als een verzameling plankjes had de viool tientallen jaren tussen kolen, gruis en stof gelegen. Het roet is in het hout getrokken. Een vioolbouwer kocht en restaureerde hem en belde vervolgens jazz-violist Tim Kliphuis. Die zocht al een tijdje een waardige opvolger voor zijn ‘Italiaan’, een Testore van driehonderd jaar oud, die hij na zijn studie bij het conservatorium had moeten achterlaten. Kliphuis vond hem prachtig. "Als een instrument er mooi uitziet, speel je er mooier op”, zegt hij. Bovendien, het voelde goed, die lange hals. Toegegeven, daardoor mist de hoge e een "hysterische randje”, maar klinkt hij extra diep op de g- en d-snaar. "Ik heb deze viool echt wakker gespeeld. De vaten van het hout zaten dicht. Door te spelen, door trillingen, open je die minuscule klankkamers.” Violist Tim Kliphuis Inmiddels klinkt de viool op bijna twintig albums en zag die samen met Kliphuis concertzalen rond de hele wereld. Hij blijkt uitstekend geschikt voor zijn glissando’s, glijers uit de gypsy-jazz, en zijn snelle aanslag en ritmische improvisaties. Een perfecte match bij zijn subtiele strijkstok. Het originele etiket zat nog op de plankjes. Jean Sohet maakte hem in 1805 in Luik. "Kijk, hij gebruikte een stuk hout met een knoest erin. En aan de achterkant zit een verkleuring. In mijn fantasie is dat een kogelgat uit de Napoleontische tijd.” In die onorthodoxe, grove bouw herkent Kliphuis iets van zijn favoriete bouwer Guarnieri. "Die bouwde violen die scheef waren. Violen met kloten, mooier dan Stradivarius.” Er zijn meer beschadigingen. Het scheurtje onder de snaren is erin gesprongen tijdens drie weken Siberië. "We reisden in een warm gestookte trein, daarna loop je door de sneeuw bij min vijfentwintig. Kou en droogte werken op het hout. De stemknoppen sprongen spontaan los. Toink!” Hij vulde de draaigaten op met bordkrijt om nog te kunnen spelen. Het is juist de relatieve klimaatbestendigheid die zijn viool de ideale reispartner maakt. Want of het nou vrieskou is of tropische hitte in een Braziliaanse kerk, hij klinkt altijd goed. Op het nieuwe album van zijn trio The Five Elements, laat Kliphuis de gypsy-jazz los en speelt meer neoklassiek en minimal. Meer herhalingen van noten. Zelf moest hij het nog een beetje ontdekken, maar het leek of het instrument hielp. "Hij begon op een bepaald moment mooi te gonzen, de drie afzonderlijke noten vormden een akkoord.” Wat de Sohet niet heeft, is ‘pedigree’, zoals die oude Italianen: een stamboom waar je je als bespeler in moet voegen. "Een instrument verandert door de gebruikers die het eeuwenlang heeft gehad. Je merkt dat je handen zich vanzelf schikken naar de grepen van eerdere eigenaars.” De Sohet was vijftig jaar lang niet bespeeld, en de sporen van voorgangers vervaagd. Nu is het Kliphuis die de stamboom herstart, door zijn spel zal een volgende gebruiker merken dat de viool makkelijk ritmisch speelt en helpt bij improvisaties. Er is een Belg die het instrument ongezien van hem wil kopen, iemand die gefascineerd is door Sohet. "Maar deze is van mij, hij blijft de rest van mijn leven bij me.”
Hoe klinkt die viool dan vroeg ik mij af. Dus op zoek naar een video van Kliphuis. Ik vond zowaar een vioolconcert in D-mineur van hem. Geheel beluisterd. Het is een opmerkelijke goed in het gehoor liggende compositie van een soort mix van jazz, folk en klassieke elementen. De compositie laat zich hier beoordelen evenals de viool: Deel 1 Allegro (12:59 min.) Deel 2 Andante (6:17 min.) Deel 3 Presto (8:42 min.) Tip: om die hinderlijke reclames te omzeilen na de start even de advertenties uitluisteren (of klikken op "advertenties overslaan" als dat kan). Dan klikken op bijna de laatste seconde van het stuk van de afspeeltijd. Afspelen tot er na het einde, links onder een herhaalpijl komt. Die aanklikken en dan gaat het hele stuk zonder reclame verder.
Beste Tobias, lekker off-topic, maar excuses dat we gedurende jouw "lappenmand" geen verzoekje hebben gedaan bij de "Muzikale Fruitmand". Wij hopen nu natuurlijk op veel inhoudelijk-hoogstaande bijdragen van jouw zijde
Off-topic? Tobias reageerde toch met een opname van Tim Kliphuis? "De lappenmand" was een antwoord op een bericht van Frits Oosterhof, die Tobias na lange tijd afwezigheid weer verwelkomde. Heel attent volgens mij.
Het lekker off- topic sloeg dan ook op mijn eigen bericht. Ik had alles goed bedoeld, zoals altijd, maar Oosterhof en Ria zijn daar helaas niet van te overtuigen. Het lijkt de politiek wel!
Excuus voor dat off-topic. Je kunt het inderdaad op twee manieren begrijpen zoals het daar staat. Ik ga er van uit dat iedereen die hier iets schrijft goede bedoelingen heeft.
De uitspraak van Leendert van der Valk over wat Kliphuis gezegd zou hebben: doen mij de wenkbrauwen fronsen want hoe vul je een heel stemsleutelgat op met krijt? Daar draait geen enkele sleutel meer op. Ook niet als je de stemsleutel overmatig zit in te smeren met krijt: daar is geen beweging meer in te krijgen. Of deze: Hij verzint het waar je bij staat. Kan natuurlijk niet. Nog zo een: Ja ja, de viool bepaalt zélf wat het ritme is c.q wordt en improviseert voor je. Lijkt wel een robot. Ik denk toch dat Kliphuis dan eens een super glimmende Chinees moet uitproberen. Nee, geen splinter nieuwe, maar eentje die al een hele tijd bespeeld is geweest waardoor de viool "zelf het ritme bepaalt en zich aanpast". Sinds wanneer is een viool klimaatbestendig? Ik denk toch echt dat Kliphuis dit niet gezegd zal hebben, maar dat deze uitspraak op het conto geschreven moet worden van Leendert. Het is immers algemeen bekend onder strijkers dat de winter in veel gevallen de relatieve vochtigheid bedenkelijk laag maakt? Dan moet je maatregelen treffen en kun je het niet afdoen met: "de viool zal wel klimaatbestendig zijn".
De kennis van veel strijkers over hun instrument is al vaak beperkt, wanneer journalisten zonder al te veel kennis en voorbereiding op het gebied van historie en terminologie ergens een mooi verhaal van maken dan is het resultaat wel vaker smakelijke onzin. Wanneer het over strijkinstrumenten gaat, komen dan de vreemdste mythen de wereld in, zoals "Snaren van kattendarm", "het geheim van Stradivarius", "het geheim van de lak van Stradivarius", "oude instrumenten zijn beter dan nieuwe", "van eindeloos op een instrument spelen wordt het beter" enzovoort enzovoort. Wij weten beter gelukkig.
Zijn mensen die alles beter weten wel zo gelukkig. Ze hebben namelijk het geloof in het mysterie verloren. Het is toch heerlijk om te bedenken dat meneer Stradivarius een geheim had. Ikzelf weet dan ook bijna zeker dat oude afgeragde violen beter klinken dan nieuwe. In een kast heb ik zo'n oud ding staan, het is een Stainer kopie. De gaten van de stemschroeven zijn verbust, en het lijkt of het corpus is gemaakt van een dunne bruine eierschaal. Alleen al door de aanblik ervan is te zien dat er een superieur geluid uit komt als de snaren worden aangestreken.
