Kam van cello te vlak

Alweer een jaar of zes geleden kocht ik een cello, afgebouwd door een vioolbouwer/handelaar waarvan ik de naam maar even niet noem.

Deze was voorzien van een kam die aan de rechterzijde zo vlak was dat het bijna onmogelijk was de G-snaar stevig aan te strijken zonder óf de D óf de C te raken. Genoemde vioolbouwer zei daarop dat dat een kwestie van wennen is en dat 'de betere cellisten' zo'n vlakke kam prefereren.

Als vrij onervaren jongetje van 13, 14 heb ik me laten overtuigen, maar het toch eens even aan mijn docent voorgelegd. Die vertelde me dat het verhaal van de bouwer je reinste flauwekul is. De bouwer heeft vervolgens na wat protest (maar gratis, dat wel) de kam iets bijgevijld. Pas viel me weer eens op dat mijn kam nog steeds flink vlakker is dan die van de doorsnee cello, hoewel het bij het spelen niet meer hinderlijk is.

Wat is er waar van het verhaal van deze vioolbouwer?

mvg.
Marijn

 

Als deze kam er toch al 6 jaar op zit zou ik zeggen doe je zelf een plezier, ga naar een goede vioolbouwer en laat een perfecte kam maken met de juiste ronding en aktie. Zoals Frits ook al aangeeft kan een vioolbouwer rekening houden met jouw voorkeur en wensen.

 

Frits, bedankt voor je uitgebreide reactie en uitleg! Genoemde vioolbouwer heeft zich er denk ik te gemakkelijk vanaf willen maken door mij ervan te overtuigen dat aanpassen niet nodig zou zijn. Volgende keer een ander in ieder geval

@Geert: ben ik inderdaad van plan, want perfect is deze kam nog steeds niet en hij ziet er vrij lelijk uit omdat de beste man 'm niet netjes heeft bijgeschaafd. Het oog wil ook wat

mvg.
Marijn

 

En je speelt al zes jaar met deze kam? Een kam heb je er zó af, een figuurzaag, een paar vijlen/schuurpapier en wat nuchter verstand kunnen wonderen doen! Mensch, durf te leven!

 

dat klinkt heel simpel Liuwe en dat is het misschien ook wel, maar jij weet ook wel dat dit voor iemand die alleen speelt niet realistisch is.

 

...en daar komt nog bij dat ik twee linkerhanden heb

 

Ik bedoel simpelweg dat je de ronding van de kam met de figuurzaag bij kunt werken, ik heb het helemaal niet over het totaal vervangen van de kam! Marijn meldt dat de kam niet netjes is afgewerkt, dan kun je toch iets bijschuren? Zijn brief staat toch in de rubriek "Bouw"? We moeten niet doen alsof het bijwerken van een kam zo'n gigantische professionele klus is, dat je dat als bespeler zelf niet zou kunnen. Mijn vioolleraar leerde mij in elk geval wèl (1967!) hoe je de kam soms best zelf wat kon corrigeren. Ook dat de bovenkant van de kam netjes dun gevijld en geschuurd moest worden. Dit soort karweitjes leerde een vioolleerling vroeger toch ook? Mijn (gediplomeerde) viooldocent leerde toch ook hoe je de darmbevestiging van het staartstuk kon vervangen? Je kon niet met alles naar de vioolbouwer! Een beetje durf mag je in dezen toch wel hebben? Een vioolspeler hoort gewoon wat te weten over zijn/haar eigen instrument en ook over de dingen die je zelf kunt doen aan het instrument. Een kam bijwerken is echt niet het moeilijkste: gewoon dingen proberen. Ja, die kunnen dan ook mis gaan; máár: daar leer je het meeste van!

 

@Frits,
Ik ben toch heel benieuwd welke literatuur hierover is.?
gr. klarineutje

 

Inderdaad, ik ook
In ieder geval wederom bedankt voor de uitleg Frits, zeer leerzaam!

mvg.
Marijn

 

Een interessant stuk! Echter: je moet, wil het trimmen zin hebben, wel een ideaalklank hebben waar je naar toe werkt, een soort referentiekader waar je je klank in wilt laten vallen. En wat is dan je referentiekader? Geluidsopnamen? Wat je hoort in de concertzaal? En stel je op het gehoor vast waar je stukjes uit de kam moet snijden? Hoe groot (en dramatisch) zijn die veranderingen dan? Of wil je de klankeigenschappen, het timbre van de verschillende snaren beter op elkaar afstemmen?

Ik denk dat het trimmen, het besnijden van kammen pas in zwang raakte toen de klank van de grote oude Italiaanse instrumenten via geluidsdragers meer verspreid raakten, bouwers probeerden die timbres te benaderen.
De vioolmakers in de 17de en 18de eeuw wisten niks van frequenties, laat staan dat ze ze konden meten. Dat geluid uit trillingen bestaat is pas in de 19de eeuw ontdekt.

Leopold Mozart beschrijft twee manieren om de klank van een instrument te beïnvloeden:
- schuiven met de stapel (in de Nederlandse vertaling worden zelfs de woorden "heen en weer rukken" gebruikt, wat volgens mij erop kan wijzen dat de stapel verschoven moest worden met de druk van de snaren op het bovenblad) en

- bij een te scherpe klank een "laagen, breeden, eenigzints dikken en van onder weinig uytgesneedenen" Kam gebruiken en is "de Toon zwak, stil en onderdrukt", dan moet hij met een "fynen, niet te breeden, daar benevens zo veel het zig doen laat, hoogen, en van onder zo wel als in het midden veel uytgesneedenen Kam geholpen worden"

Moeten we aannemen dat de vioolmaker ook de openingen nog een keer bijsneed om de klank te verbeteren? Aan de kam die Stradivari op de Tenore zette, zijn geen snijsporen te zien, de kam is precies volgens één van zijn ontwerpen gesneden, beneden dik, met dikke pootjes, de rondingen van de openingen zijn volkomen strak. Bovendien heeft hij de kam ook nog beschilderd. Wijst dit er niet op dat hij het onderdeel helemaal klaar maakte en vervolgens op de viool zette? Dat hij gewoon tevreden was met wat hij toen hoorde? Was hij niet zelf zijn eigen referentiekader?....

 

De eerste stemvork is in 1711 gemaakt, door de heer John Shore, trompetter en luitist aan het Engelse hof. De leden van de Amati-familie hebben dus nooit zo'n ding gehad. Reken er ook maar niet op dat de heer Stradivari ooit zo'n ding in handen heeft gehad, zo snel verspreidde een vinding zich toen niet. En wat moest hij er dan mee doen? Dat moest ook nog uitgevonden worden! Jij past allerlei 19de- en 20ste- eeuwse denkbeelden toe op het verleden en dat noemen we een anachronisme. Net zoiets als het gebruik van een 18de-eeuws schip in de nieuwe film "Nova Zembla", waar de regisseur ook heeft nagelaten de bronnen te raadplegen en zich goed te oriënteren.

Het bekloppen van de bladen ontstaat ook pas in de 19de eeuw, als men de Stradivari's moderniseert en de gelegenheid heeft om deze instrumenten te onderzoeken. Juist in deze tijd gingen immers de prijzen van deze instrumenten omhoog! En dán wil je als bouwer graag de klank van zo'n instrument evenaren. En dus wil je weten welke factoren de klank beïnvloeden. Ik weet ,beste Frits, dat jij daar anders over denkt. Geef mij dan de 18de eeuwse bron waar het bekloppen van de bladen en het besnijden van de kammen beschreven staat. Want zoals je weet ging men in de 18de eeuw, de Verlichting, alles onderzoeken en beschrijven. Ik geloof niet dat Diderot in zijn Encyclopédie ook maar één letter wijdt aan het besnijden van kammen en het bekloppen van bladen. En het artikel "Lutherie" is toch vrij uitgebreid.

 

Er bestaat een grote groep van vioolbouwers (bijna allemaal) die nog steeds denken dat het geluid van het hout als je er op klopt iets te maken heeft met het geluid dat uit het instrument komt. Als je op een snaar klopt die niet onder spanning staat komt er ook een soort van geluid uit. Echter pas wanneer er spanning op de snaar staat gaat de snaar met een bepaalde frequentie trillen. De spanning van de snaar en de lengte van de snaar geven het resultaat.
Ook de bladen van de viool komen onder spanning te staan en kunnen trillen met verschillende frequenties. Welk gedeelte van het oppervlak van een blad dat gaat trillen heeft te maken met de vorm, de dikte en de spanning die ontstaat op verschillende plaatsen. Die spanning kan erg verschillend zijn op verschillende plaatsen. De spanning die ontstaat deformeert het instrument op dergelijke maten dat de "bout areas" wel 0,5 mm kunnen verbuigen. Nigel Harris de Engelse vioolbouwer deed een onderzoek met hulp van een "measuring machine". Eerst werd het instrument opgemeten zonder enige spanning van snaren en daarna met de volledige spanning. Iedereen begrijp, neem ik aan, als je ergens spanning op aan brengt de eigenschappen veranderen. Om op een los blad te kloppen heeft weinig zin gezien je dezelfde toon op twee bladen kunt maken met heel verschillend hout, echter zijn dan de diktes en de vorm en ook van de welving verschillend. Onder spanning komen er dan ook twee heel verschillende resultaten uit. De gebieden die gaan trillen op bepaalde plaatsen noemt men "modes". Soms liggen de frequenties van gebieden (dus op verschillende plaatsen) dicht bij elkaar, zeg een gebied voor 440 Hz en een ander voor 444Hz. Als je dan de toon 440 wilt spelen (produceren) weet de strijkstok en de snaar niet exact welke frequentie het nu moet zijn en activeert de ene en daarna naar de andere of omgekeerd. Wat we horen is de bekende "Wolftoon"
Dus klopgeluid heeft niets te maken met het geluid dat uit het instrument komt

 

Gelukkig, er zijn meer "ongelovigen!"