Snuffelend op internet site van een vioolbouwer, kwam ik tegen dat je je toets kan laten (bij) schaven. Dit is voor mij iets nieuws. Wat moet ik mij hierbij voorstellen? Wat is het nut hiervan?
Om de snaren goed te kunnen laten trillen is een toets niet alleen gebold maar in de lengterichting ook licht gehold. In het midden ongeveer een millimeter. Als op een viool veel is gespeeld, vaak vooral in 1e positie, slijt de toets daar uit en ontstaat halverwege de toets een soort hobbel. Om de toets weer netjes van de juiste holling te voorzien kan een toets worden "bijgeschaafd". Als de toets te dun wordt (na jaren) moet soms de hele toets worden vervangen.
Herkenning: Wat Geert beschrijft gebeurde met de toets van mijn cello. Zichtbaar waren lijnen van slijtage onder de snaren en de speelbaarheid nam af. Vioolbouwer stelde voor de toets weer gelijkmatig te maken. Hoe het precies genoemd werd weet ik niet meer. Het was in een periode dat ik heel veel speelde, zowel thuis als in meerdere ensembles. Het zal ooit wel weer eens nodig zijn.
Ik ga ervan uit dat de speelbaarheid na het schaven weer als ouds was. Waar ik vooral benieuwd naar ben is of de klank ook veranderde door het schaven.
Bij een (alt)viool betreft dat enkel de G- en de C-snaar respectievelijk. Dat komt omdat die andere snaren een heel kleine amplitude hebben. Daar is een lichte uitholling niet nodig. Bij een cellotoets is het model vaak die van Romberg: onder de C een vlak gedeelte: ook die toets dient een uitholling te hebben van ongeveer 1,5 mm voor de C. Verder is natuurlijk van belang dat de snaren de juiste afstand hebben tot de toets. Die slijtage valt bij een ebben toets reuze mee. Het euvel van uitholling kan echter drastische vormen aan nemen bij zwart gebeitste hardhouten toetsen. Daar ontstaan soms echte kuilen. Maar weersomstandigheden en dan vooral vocht/droogte, kan ook problemen veroorzaken vooral bij de cellotoets. Schrapen met een schraapstaal en daarna polijsten levert weer een veel beter bespeelbaar instrument op. De hoogte van de kam en die van het kielhoutje dienen allemaal correct te zijn afgesteld om 'gerammel' te voorkomen tijdens het spel. Met een dag is het wel weer voor elkaar.
Ik heb weer een heleboel dingen geleerd Zijn er dan nog meer modellen ? En waarom is de toets bij de cello eigenlijk afgevlakt onder de C snaar?
Voor Cello zijn er dus twee modellen, traditioneel en Romberg. Ik neem aan dat de Romberg vlak is in de breedte en gehold in de lengterichting om de C snaar nog meer ruimte te geven om te trillen. Bernhard Romberg (1767–1841) was de Duitse cellist die de toets onder de C-snaar vlak maakte om hem zo meer ruimte te geven.
Hoeft idd niet lang te duren (als je met vioolbouwer een afspraak maakt op datum dat hij/zij tijd heeft).
Dat had ik niet verwacht. Als je de toets schaaft haal je natuurlijk wat hout/ massa weg. Ik had verwacht dat je dat zou kunnen horen in de klank. Maar fijn dat dat niet zo is.
De Romberg-toets is lastiger te maken en het schijnt ook lastiger te zijn om dubbelgrepen op de C- en G-snaar te spelen. Voor een goed Romberg-type is het daarom van belang ook het gedeelte van de G-snaar vlak te hebben c.q. schaven. Er zijn evenwel genoeg cello's die een volledig ronde toets hebben. Zijn er onder ons cellisten die ervaring hebben met zowel de standaard ronde toets alsook de Romberg?
Wat bedoel je daar precies mee ? Bij mij is alleen het gedeelte onder de C snaar echt vlak. Onder de andere snaren is er ronding.
Er zijn dus ook minder goede Romberg type? Heb je misschien een plaatje van een goede en een minder goed type?
Mijn allereerste huur cello had een standaard ronde toets. Mijn eigen cello heeft een Romberg type toets.maar ik kan over het verschil niet veel zeggen. Ik speelde nog niet zolang cello en mochten ander instrument. Hier moest ik sowieso aan wennen. Maar ik vond het vlakke onder de C naar apart en opvallend. En of er verschil is met het spelen van dubbelgrepen kan ik niet vertellen omdat ik nog geen dubbel grepen speel.
Een manier om bij een contrabas de uitholling van de toets te controleren is de volgende. Je neemt een stalen liniaal en houdt die tegen de toets. Dan zet je er een lamp achter zodat je de spleet tussen de toets en de liniaal goed kunt waarnemen. De spleet moet dan vanaf de raakpunten geleidelijk in grootte toenemen en maximaal zijn in het midden. Als er een bobbel in zit dan kun je dat goed zien. De bobbel kun je dan met een fijne vijl bijwerken (als je goed kunt vijlen en een vaste hand hebt). Op het contrabasforum van Philip Baumgarten heeft een uitgebreide discussie gestaan over dit onderwerp waar ik ook aan meegedaan heb. Het forum is inmiddels opgeheven maar Philip heeft de belangrijkste onderwerpen van de afgelopen jaren in het Basforumboek gebundeld en dat kan als pdf file gratis gedownload worden. Ik heb de eerste drie hoofdstukken onlangs nog eens doorgelezen en er staat zeer leerzame informatie in waarvan een heleboel ook voor cello zal gelden.
Een vijl is voor dit werk niet erg geschikt. Goede resultaten kunnen verkregen worden met een scherp schraapstaal. Ook een schaaf met de beitel onder een stompe hoek gaat prima. Beide, de schaaf en het schraapstaal, zijn de geëigende gereedschappen voor het vlakken van de toets. Als controle kan de hier boven genoemde metalen liniaal dienen, waar bij de grootste uitholling op het octaaf van de C moet komen (cello).
Dank voor de tip Adriaan! Ik heb er een apart onderwerp voor geopend. Nu kunnen de liefhebbers daar terecht om te lezen.
Een vriend van mij heeft problemen met klapperen van zijn snaren op zijn contrabas gehad. Een contrabas heeft een behoorlijk lange toets en als de liniaal maar 30 cm lang is dan moet je die van onder naar boven schuiven om de toets over de gehele lengte te kunnen controleren. Er zat een aanzienlijke bult in zijn toets en naar wat ik me ervan herinner heeft hij die met een fijne vijl verwijderd. Telkens een beetje vijlen en dan weer controleren. Het gaat dus wel met een vijl maar het kan zijn dat het met een schraapstaal gemakkelijker gaat. Maar een normale schaaf heeft een vlakke bodem en daar kun je niet hol mee schaven of je moet het mes er een heel eind uit laten steken en dan kan het weer happen. Mogelijk gaat het wel met een kort schaafje.
Ja, een rijschaaf is hier uit den boze! Er zijn wel lange metalen linialen in de handel: en die zou je hier eigenlijk moeten hebben. Kost zo ongeveer €40,=