Dat er ‘carbon’ strijkstokken in de handel zijn (zie BertBoon’s website) is zo langzamerhand wel bekend, maar al vanaf 1981 zijn er toetsen te krijgen die zijn gemaakt van grafiet. Voor de vioolbouwer is dit -volgens de fabrikant- een ideaal materiaal want er bestaat geen nerfrichting, zodat pasmaken in alle richtingen kan plaats vinden, wat met de gebruikelijke gereedschappen zoals schrapers, kan. Het toetsmateriaal is niet onderhevig aan krimpen en uitzetten als gevolg van schommelingen in de relatieve luchtvochtigheid en dat is vooor de grotere strijkinstrumenten wel een voordeel, bij de viool speelt dat eigenlijk geen rol. Ze schijnen onverslijtbaar te zijn en dat is niet verwonderlijk gezien het materiaal waarvan ze worden gemaakt. Voor een viooltoets ben je dan US$ 69,= kwijt oftewel zo’n EUR 51,= Een toets voor een contrabas kost natuurlijk wel wat meer: US$ 309,= Diezelfde firma grossiert een beetje in grafiet materiaal want er bestaan ook staartstukken en kammen. Het is de firma Moses: http://www.mosesgraphite.com/HardwareGraphiteParts.html
Een toets van carbon is en lijkt misschien heel mooi, maar van wat ik gehoord hebt en mijn ervaring met carbon zitten er ook een aantal nadelen aan. Ten eerste is een toets van carbon natuurlijk vele malen lichter als van hout, zeker als het om ebbenhout gaat. Er ontstaat dus een andere “balans” van het instrument. Dit is echter een kwestie van wennen. Zeker aangezien ieder instrument toch weer anders is is het gewoon een kwestie van wennen. Ten tweede heeft carbon door zijn enorme stijfheid en lichte gewicht een vrij hoge (eigen) resonantie frequentie, en dit zal ook het geval zijn bij de toetsen. Er zal dus zeker een klank verandering plaatsvinden. Van grote (lees goede) violisten hoor je wel een dat zij vinden dat hun instrument anders speelt als er een andere toets op is gezet (Menuhin en Kreisler) en dat zij opnieuw aan hun instrument moesten wennen, het instrument reageerde anders. Daarbij is een toets van carbon altijd een composiet van koolstof en kunsthars. De koolstof zorgt voor de stijfheid en stugheid, is licht van gewicht maar is van nature vrij bros De kunsthars welke wordt gebruikt is slechts een bindmiddel welke de koolstofvezels dient te binden en in vorm houd. Helaas is de kunsthars vele male zachter als de koolstof. Nog een nadeel van de koolstof-toets is dat deze alleen geschuurd kan worden. Schaven en zo gaat niet, de toets sou splijten en scheuren. De super dunne koolstofvezels die hierbij vrij komen zijn zeer scherp. Precies op maat schuren (het liefst nat). Het vast lijmen van een carbon toets vergt natuurlijk ook een speciale lijm (lijkt mij). Wat slijtage betreft, ebbenhout is een van de hardste houtsoorten, zeker de beste kwaliteit is zeer hard en zeer duurzaam, diep zwart maar levert ook de mooiste toetsen op. Kijk ik dan naar het studie instrument van mijn lerares, dan zit daar zo’n toet op van kwaliteits ebbenhout. Maar na jaren en jaren en nog meer jaren spelen en spelen en spelen en …. De toets is in mijn ogen versleten, totaal versleten. Maar speelt zij op haar “studie” viool, dat naamloze prachtige instrument, dan leeft haar instrument in haar handen. Ik heb het voorecht dat ik af en toe haar instrument(en) mag stemmen en geniet daar van. Twee prachtige oude violen de een nog verder versleten als de ander, maar als zij er op speelt…heerlijk. Een nieuwe toets op haar studieviool lijkt me voor haar een ramp, ze zal volledig aan de nieuwe toets moeten wennen. Ik weet niet hoe ik het precies moet uit typen, vertellen maar ik ben ban dat een nieuwe toets op haar studieviool haar volledig van slag zou brengen. Daarbij nog het fenomeen carbon strijkstok. O.K. vind ik zelf acceptabel. Maar een carbon toets in de stijl van het bekende carbon in de race wereld (het ruitjes patroon) op mijn instrument…. Neeeeee nooit en te nimmer. Remi
De carbontoets is goed te bewerken met alle normale gereedschappen, dus schaven en bewerken met een schraapstaal gaat uitstekend. Natuurlijk zal de eigenfrequentie anders zijn, maar dat is die van elke nieuwe toets. Echter, dat is maar tijdelijk want die eigenfrequentie (B0) moet door de vioolbouwer worden veranderd c.q. aangepast aan die van de A0 (de Helmholzfrequentie van het klanklichaam (corpus) die niet zonder ernstige ingrepen te veranderen is). De B0 laat zich wel wijzigen, binnen bepaalde grenzen natuurlijk. Dat kan door de massa van de toets te wijzigen (dikte en welving, onderkant uithollen etc.) op de specifieke plaatsen. Dus wanneer er erg veel verschil in klank is opgetreden is de toets niet goed ‘ge-tuned’. Overigens kan er erg veel verschil zitten in de eigenfrequentie van ogenschijnlijk twee identieke toetsen, identiek in die zin dat ze exact dezelfde dimensies hebben. Het verschil zit ‘em in de dichtheid van het hout, die tussen twee stukken meestal verschilt. Wanneer je eens wilt testen wat de eigenfrequentie is van een toets moet je hem maar eens op ¼ van de bovenkant, het smalste gedeelte, tussen duim en wijsvinger beetpakken en op ca. ¾ lengte met de knokkels o.i.d. aanslaan, dan is duidelijk de toon te horen. Dat er een onbalans in gewicht zou ontstaan door een lichtere toets lijkt me ver gezocht. Volgens de informatie die ik heb vergaard zit er geen textuur op het oppervlak van een carbon toets, maar de wafelachtige structuur schijnt er wel doorheen. Het oppervlak van de carbon toets is zelfs veel gladder dan die van een ebbenhouten toets en is onverslijtbaar, wat bij een ebbenhouten toets beslist niet zo is. De dichtheid van koolstof is 2,2 g/cm3 en die van ebbenhout echter 1,3 g/cm3, dus zou een carbon toets zwaarder moeten zijn. Maar, dit soort toetsen bevat niet voor 100% koolstof, maar een samenstelling en zoals Remi terecht zegt, een composiet met epoxy of cyanaat ester hars waarmee de koolstofvezels verwerkt kunnen worden tot een composiet. Aangezien de dichtheid van een epoxyhars lager is dan die van zuivere koolstof zal de dichtheid lager liggen. Wat de dichtheid van de composiet is, heb ik (nog) niet kunnen achterhalen. Eens zal het niet meer mogelijk zijn ebbenhout te verwerven omdat de kap van deze boom niet meer is toegestaan, omdat ze met uitroeien wordt bedreigd. En in dat kader is het wel aardig dat er mensen zijn die daarvoor alternatieven (onder)zoeken.
Beste Frits, Ik zit nog eens het een en ander na te pluizen. Een toets van carbonfiber…. Natuurlijk mag het van mij, tegen vooruitgang en verbetering zal ik me nimmer verzetten. Toch schuilt er een klein addertje onder het gras, een klein addertje, iets waar ik me niet tegen wil verzetten en zal verzetten, (hoewel ik wel met een carbon strijkstok speel). Het gegeven van een carbon toets op een houten instrument (direct er op verbonden). Misschien ben ik hiermee een beetje oubollig, maar ik kan er niets aan doen. Misschien is het beter om al de concert instrumenten te voorzien van carbon toetsen, staartstukken en zo. Maar het lijkt me zo vreemd een Strad te zien met een hightech(carbonfiber)-toets. Aan de andere kant blijken meerdere grote instrumentalisten al overgestapt te zijn van darm op kunststof snaren. Natuurlijk is het weer een tweestrijd, natuurlijk is het weer een kwestie van … Bij een aantal violisten merk je nu al (gelukkig of helaas) dat de klank van de viool en het volume een grotere rol gaat spelen dan de naam van de bouwer. De enkeling die nog een Strad of Del Gesu onder zijn kin mag en kan schuiven worden zeldzaam evenals de instrumenten. Daar waar Antonio S. en Guarneri Del G. het puur van hun vak kennis en ervaring, gehoor en zo moesten hebben, hebben wij een arsenaal aan apparatuur ter beschikking, meten is… weten. Dus kunnen we (in theorie) zeer goede instrumenten bouwen. Dus is de legende van Stradivarius eigenlijk passé. Gek eigenlijk als je een Cuypers viool (de Nederlandse Strad) gaat inruilen voor een modern instrument met een groter volume (solo’s) maar ook met een vollere (fraaiere) klank. Remi
