Ik kom geregeld de term barokcello tegen. Maar wat is nu eigenelijk het verschil tussen een gewone cello en een barokcello?
Een barokcello is een cello die gebouwd is op de manier die in grote lijnen gebruikelijk was tussen ongeveer 1550 en 1770, al moet je wel bedenken dat er geen enkele standaard was. Een barokcello is wat lichter omdat de zangbalk wat kleiner is en omdat ook de massieve ebben toets meestal ontbreekt. De hals is iets korter dan de huidige (maar dat is geen regel!) en staat onder een minder scherpe hoek tegen de klankkast, zodat de kam wat lager is en er bijgevolg minder druk op het bovenblad staat. De toets is vaak wigvormig, gemaakt van wat zachtere houtsoorten, vaak aan de bovenkant voorzien van een laag ebbenhout, maar je ziet ook wel blankhouten toetsen. De toets is meestal ook wat korter dan de huidige; onder de C-snaar is meestal ook geen stuk afgevlakt. De hals is vaak wel in de klankkast ingelaten, dus niet tegen de klankkast gespijkerd. Wel versterkten de klassieke bouwers de verbinding bovenklos-hals met een aantal spijkers. Men gebruikt op een barokcello alleen darmsnaren, de laagste twee vaak omsponnen met koper-of zilverdraad. De barokcello wordt bespeeld zonder eindpin, die werd pas in de negentiende eeuw toegepast. Men houdt het instrument dus vast met de knieën. Bij het bespelen gebruik je een passende barokstrijkstok: iets lichter, wat minder haar en soms ook wat korter. Je kunt op internet genoeg plaatjes vinden van barokcelli. Bijna alle originele celli uit de barok zijn omgebouwd: zwaardere zangbalk, halshoek groter en soms ging men zover dat de bladen smaller werden gemaakt door uit het midden van de bladen een strookje hout te zagen om zo het blad smaller te maken, waardoor de bespeelbaarheid werd vergroot.
Als je in een barokorkestje wil gaan spelen waar ze de instrumenten zoveel mogelijk in barok willen hebben, wordt het dus wel lastig, om niet te zeggen: onmogelijk, om aan een barokcello te komen. Dan kom je al heel gauw als oplossing uit op een viola da gamba. De barokcello zal ook wel een veel bescheidener volume qua geluid hebben gehad. Dus nog een stuk intiemer. Als ik kijk naar de begeleidingspartijen bij stukken uit de barok, kan ik mij ook voorstellen dat die veel subtieler klinken met een barokcello dan met mijn moderne snit cello. Al kun je met larsen (medium) snaren wel mooi zacht spelen, toch heb ik zo'n gevoel van ver afgedreven zijn van wat het had kunnen klinken. En ik weet het, die discussies over barokke uitvoeringen, het is allemaal gebouwd op hypotheses. Ik neem aan dat barokviolen ook volgens de principes zijn gebouwd die je noemt, Liuwe. Heb jij zelf zo'n viool? Of zijn die ook nagenoeg allemaal ' verbouwd' ?
Als je op een "moderne" cello darmsnaren zet, de eindpin verwijdert en je speelt met een barokstrijkstok, dan kom je al een heel eind. Ik denk dat de manier van spelen veel bepalender is dan de bouw van het instrument! Barokviolen zijn ook lichter door een dunnere en kortere zangbalk en door het feit dat de wigvormige toets ook vaak van lichter hout is gemaakt, vaak bekleed met een laagje ebben. Ook zit er geen kinhouder op. Omdat ik de materie erg interessant vind, heb ik al een behoorlijk aantal barokviolen gemaakt van Chinese onbewerkte violen, je kunt alle onderdelen daar krijgen voor betrekkelijk weinig geld en dan gebruik ik een understatement. Verder heb ik een Bolink-barokviool uit 1982 en dat is een heel hoge norm voor het maken van instrumenten! Wat die discussies over de uitvoeringspraktijk betreft: we weten inderdaad niet hoe het toén heeft geklonken, maar we kunnen gelukkig wèl vaststellen hoe het niét heeft geklonken: met de moderne instrumenten klinkt het wezenlijk anders, de balans is ook minder goed met moderne instrumenten. Als je het oude instrument gebruikt, ga je vanzelf anders spelen omdat je andere mogelijkheden hebt. Een ouder instrument is niet primitiever, het is anders. Speel maar eens op een 18de eeuwse fortepiano: veel mensen vinden het niks, maar als je de bijpassende muziek er op speelt, vallen alle stukjes in elkaar, dan begrijp je plotseling waaróm er bepaalde dynamische tekens bij staan, waaróm bepaalde bindingsboogjes geplaatst zijn. Het is leuk je erin te verdiepen, op internet kun je veel kennis opdoen!
Volgens mij spreekt hier (#4) de echte barok liefhebber. Het zou mij niet verbazen als jij ook een 18e eeuwse barokpiano hebt staan. Handig inderdaad die Chinese mogelijkheden! Zo blijft die liefhebberij financieel nog een beetje aardig. Inderdaad heb ik ook de ervaring dat het instrument de manier van spelen beïnvloed/bepaalt. Heb ook wel eens op een clavecimbel gespeeld, lang geleden alweer hoor. Maar met een stuk uit die tijd verandert je aanslag, je hele manier van spelen. Je komt vanzelf in andere sferen. Dat merk ik ook met die oosterse strijkinstrumenten, 't is net of er een knop in je om gaat. (Nu moet ik daar weer flink op gaan oefenen, wegens omstandigheden heeft dat een tijdje stil gelegen). Speel je ook met anderen barok op (on)regelmatige basis?
Je kunt niet echt spreken van een barokpiano, inderdaad heb ik in 1979 een fortepiano gebouwd uit een bouwpakket, maar dat is een Stein-piano, model 1784, dus niet meer barok, maar meer klassiek. En ja, je manier van spelen verandert als je een ander mechaniek onder de vingers krijgt, een andere klank hoort. Ik speel in een barokgroepje van zeven leden, zes strijkers + klavecimbel, op projectbasis, perioden van drie maanden en dan eindigen met een concertje in een kerkje, ach, er zijn hier in Friesland zulke prachtige kerken, om over de orgels maar te zwijgen. En verder speel ik regelmatig met een uitstekende traversospeelster, sonates van de zonen van Bach of trio's van Haydn; we missen nog een (barok)cellist.. Maar helaas, veel mensen hebben voor barok weinig belangstelling, veel strijkers storten zich liever op de romantiek.
He, dat barokgroepje, dat klinkt leuk! En jij speelt dan op je fortepiano? Of op je barokviool? Het is wel lastig voor jullie om aan een (barok)cellist te komen, want jullie zitten ook nog eens in een uithoek van het land oops: dat mag ik aan trotse Friezen natuurlijk niet zeggen) en ik heb niet de indruk dat barokmuziek op het moment grote belangstelling krijgt, zoals dat bij wereldmuziek nu wel het geval is (maar dat is ook niet altijd zo geweest). Moet wel geweldig zijn om in zo'n mooi kerkje te kunnen laten horen waar je samen al die tijd aan gewerkt hebt! Maar je laat op het forum nooit horen dat je weer eens wat gaat uitvoeren in een kerkje (doet Henri Vieuxtemps wel, dan hebben degenen die in de regio wonen nog de kans om eens te gaan luisteren). En er is nooit een opname gemaakt van jullie muziek? Jammer eigenlijk!
