Ha, gestreken psalters! En wat een grappige strijkstokken! Hier strijk je dus over de zijkanten, dus over de stukjes snaar tussen de pinnen aan de zijkant. Hier is een schema van hoe een psalter als strijkinstrument gestemd kan zijn. Deze komt van een andere website dan die van bovenstaand psalter met twee strijkstokken. De klank van de psalter als strijkinstrument...eerlijk gezegd loop ik daar helemaal niet warm voor. Ik kon mij ook weinig voorstellen bij hoe dit instrument mij zou bevallen in samenspel. Dankzij YT kunnen er veel samenspelsessies tevoorschijn worden getoverd. Je komt dan vooral terecht bij heel enthousiaste Amerikanen. Je hoeft maar "bowed psalter" in te typen en je verzuipt zowat in het aanbod. Echt heel warm liep ik nog steeds niet. Zoek je in het nederlands op "psalter strijkinstrument" dan kom je uit op gezongen psalmen. Ik vond deze dan nog de aardigste:
Grappig (maar wordt er toch niet blij van ). Vind van dezelfde speelster deze mooier. Wellicht omdat ze mooier zingt dan het instrument klinkt... (en omdat ze hier op een ander instrument speelt...) Ook interessant om de zien hoe ze met haar nagels de snaren afkort, dus geen toets nodig heeft. Ook de sarangi wordt zo gespeeld begrijp ik...
En ik denk dat de kwaliteit van de opname ook een (bescheiden) rol speelt in het verschil tussen #143 en #144. Die laatste klonk wat vriendelijker, nog los van het zingen.
Dat zingen is niet onaardig, maar ze heeft wel een verleidelijk koppie ook natuurlijk. Vandaar dat het instrument wat op de achtergrond komt. De cameraman heeft duidelijk ook meer belangstelling voor de bespeelster dan voor het instrument. En geef hem eens ongelijk.
Herinneren jullie je nog dit kunstwerk uit "Strijkers in de Beeldende Kunst"" ? Een strijkinstrument zien we, inderdaad! Ik had echter niet verwacht dat deze ook een kemence is, totdat ik op deze muziekopname stuitte: En hier staat bij dat het een shah-kemence is. Daarom ging ik verder kijken, want hoe kan het dan dat ik deze gemist heb toen ik het één en ander over kemences uitzocht. Ik weet het eigenlijk nog steeds niet. Hier is ook alweer zo'n zelfde model (shah) kemence: en die heb ik van een wikipedia pagina over kemences. Ik kwam vooral de kemences tegen op informatieve sites die ik hier heb: die van de Zwarte Zee en die Kretenzer (kom ik ook tegen als byzantijnse). Ik vermoed dat ik voor verdere info over deze meer richting oosten moet. Het gebied waar de kemence in diverse vormen vooral voorkomt, strekt zich uit van Azerbadzjan tot aan Griekenland. De ronde vorm van de shah met een lange hals, doet mij bijvoorbeeld eerder denken aan de chinese viool. Wordt vervolgd! (ieder die er iets over weet/tegen komt, het is hier welkom!!!)
Dit meisje herinnert mij weer aan de kemence. Kijk, was ik maar zo gevorderd. Ik heb nog wel wat te doen om dit na te kunnen spelen! 't Wordt ook weer tijd om daar eens wat aan te doen. Intussen ben ik natuurlijk nog steeds geïnteresseerd naar meer info over de Shahkemence. Waar komt die vandaan? Welke muziek wordt daar dan anders op gespeeld dan wat er op de mij bekende kemences?
Terwijl ik nog eigenlijk meer wil weten over de shah-kemence, stuit ik zomaar ineens op nog een ander strijkinstument waar ik echt nog nooit van heb gehoord: De gusle. Het instrument is al bekend in de middeleeuwen en er is een vermoeden dat het al in de 6e eeuw bestond. In de middeleeuwen en daarna werd het instrument in Servië en de landen eromheen bespeeld. De afkomst: er is een groot vermoeden dat het uit het oosten uit de moslimlanden als het Osmaanse Rijk naar de Balkan en de Dinarische Alpen is gekomen. De gusle bestaat uit een uit één stuk uit, bij voorkeur, esdoorn houten klankkast met daarover geitenvel gespannen. Ook andere dierenhuiden worden ervoor gebruikt. Dan heeft het instrument nog een lange nek met houtsnijwerk aan het eindHet heeft één snaar en die snaar bestaat uit een bundel van iets van 30 stuks paardenhaar. Er zijn ook wel varianten met twee snaren in de balkan, maar verder is het een éénsnarig instrument. (uit Kroatië, online te koop voor 150 euro) Het instrument varieert een klein beetje qua uitvoering binnen het grote gebied waar het voorkomt en dat hangt af van de culturele verschillen binnen die gebieden. Je ziet dat terug in de versieringen in de nek en het uiteinde (het houtsnijwerk aan de kop). Ook de naam kan variëren, zo heet het in Albanië lahuta. Hoe maak je dan van die haren een snaar? Vermoedelijk door het veelvuldig draaien van die bundel zodat het één geheel wordt. Mogelijk is er iemand die hier nauwkeuriger weet hoe dat zit, graag info/correctie!!! De strijkstok is ook bespannen met een bundel paardenhaar (van de staart).Het instrument wordt bespeeld door de klankkast tussen de knieën te houden en met de linkerhand in de nek te intoneren. Dus eigenlijk zoals je een viola da gamba bespeelt of een cello als je de pin niet gebruikt. Bij het bespelen wordt zelden heel hoog in de nek geïntoneerd. Het instrument is door de eeuwen heen gebruikt om een lied over een heldendaad, een geschiedenis te begeleiden, maar ook op een huwelijk om iets uit over het bruidspaar te vertellen. Aan het hof in de 8e eeuw was het ook een bekend instrument. Hoe kan dat klinken? Hier vond ik een lied met alleen c-d-es qua begeleiding. Ik kom wel meer van dit soort patronen in de melodieën tegen die met de gusle worden gespeeld. Ook met trillers die ik ook in de turkse muziek hoor die we op zaterdagen in Utrecht spelen. Met strijktechniek worden de ritmische patronen en de accenten aangebracht. Gusle en Erhu, twee eensnarige instrumenten, maar wát een verschillen! Tegenwoordig wordt de gusla in Servie bespeeld, zijn er zelfs wedstrijden. Wie naar Raška, Kosovo en Metohija, maar ook in de omgeving van West Vojvodina gaat, kan spelers horen en zien. Bosnische variant (vormgeving): Maar goed: dit instrument is dus ontwikkeld om liederen te ondersteunen. Epiek (verhalende literatuur), dáár vindt de toepassing zijn oorsprong. Men wil iets vertellen. Het zou misschien ook wel zijn gebruikt door de troubadours uit Azië en de Balkan, maar dat verzin ik nu ter plekke. Hoe ver kom je met een gusle als solo-instrument? De mogelijkheden, zoals wij die hebben op onze violen en celli, heb je dus niet met de gusle. Misschien zijn de mogelijkheden van de gusle nog beperkter dan die van de erhu, of het is zo dat ze op de gusle niet zoveel proberen als op de erhu (waar een vioolconcert op wordt gespeeld). Ik ben op youtube niets tegengekomen waar op een gusle iets van een klassiek werk dat wij kennen wordt gespeeld. Geen Bach, zelfs geen Dvorak (maar ik kan me vergissen en misschien dat iemand iets kan vinden.) En waarom zou men dat niet willen? Dat heeft, denk ik, vooral met cultureel chauvinisme te maken. En met het inzicht dat met dit instrument Mozart (om maar wat te noemen) toch niet uit de verf zal komen. Gusle solo: Er valt nog veel meer te vertellen. Ik heb hier veel weggelaten, maar dat is zo weer te lezen op de vele websites die over de gusle te vinden zijn.
Als ik deze instrumenten zie vraag ik me af hoe je daar dan je vingers (van de linkerhand) op kwijt kunt. Of is het linker instrument enkel bedoeld om een bepaalde toon op te wekken? En bij het rechter instrument denk ik dat de snaar te hoog op de stemsleutel is opgespannen. Als die veel dichter bij de toets zou zitten komt de snaar daarmee veel lager te zitten en wordt het plaatsen van de vingers mogelijk. Dus zo als het er nu uitziet begrijp ik het niet helemaal.
Het 'linker instrument' is de strijkstok. Ik ben het wel met je eens dat de snaar wel erg hoog op de stemsleutel is opgespannen. Bij de kemences is dat ook zo en dan wordt er niet geïntoneerd door de vinger óp de snaar te duwen, maar met de vingernagel naast de snaar op de juiste toonhoogte. Bij dat kemence-spelende meisje zie je niet hoe dat dan dus gaat, want dat handje zit ervoor (dr rug van dat handje). Er zijn echter wel op YT voorbeelden te vinden hoe het wél moet, o.a. een demonstratie van de kemencespeelster van het Atlas ensemble. Kijk hier:
Wat een afgang! Ik schaam me diep. Dat laatste filmpje (#151) maakt veel duidelijk! Maar als die snaar erg hoog zit komt de snaar niet meer tegen je nagel aan maar tegen je vingerkootje. Dus zou daar denk ik toch wel een maximale hoogte aan verbonden zijn. De vingers worden eigenlijk alleen maar op het zwarte gedeelte geplaatst en dat lijkt van ebbenhout te wezen: slijtvast!
Maar zo verwacht je niet dat een strijkstok eruit ziet! Wij zitten hier met die ranke strijkstokken en dan kijk je toch wel raar naar zoiets als die! Helemaal al omdat je bij die strijkstok bij de gusle de mogelijkheid mist subtiel aan te sturen zoals we dat gewend zijn. Het is meer een stok die je met je 'klauw' stevig vastpakt en daar vooral ritmisch werk verricht. Alle andere subtiliteit die wij op onze violen en celli loslaten, is daar niet aan de orde.
Ja, die snaar moet inderdaad niet te hoog zijn. Dat is die ook niet bij mijn kemence en je mag hopen dat dat ook geldt voor die gusle die daar te koop aangeboden is. En net als bij het intoneren op de snaar, moet ook bij intoneren met de nagel het wel op echt ebbenhout gebeuren. Anders wordt die toets helemaal kaal.
Bij wat speurwerk naar nieuwe volksmuziekjes loop ik toch zomaar tegen een japans strijkinstrument aan: de kokyū. Alhoewel het door de chinezen bij de Japanners geïntroduceerd is, is de kokyū een heel typisch japans instrument geworden qua bouw en klank. De Chinezen zijn kennelijk langsgeweest met hun leiqin, huqin en erhu en dat heeft de japanners geïnspireerd. Het instrument is 70 cm. Lang, heeft een hals van ebbenhout, een klankkast van cocosnoot of een speciaal soort japans hout van het soort 'styrax'. Hier heb ik nog nooit van gehoord, best exotisch. Het instument heeft een hol lichaam dat bedenkt is met kattenvel of slangenvel. Het had drie of soms zelfs vier snaren die worden aangesproken door een strijkstok met paardenhaar bespannen. Waar de stok zelf van gemaakt is, is mij nog onduidelijk. De manier van spelen is iets anders dan die op de cello. Je ziet dat het instrument iets opzij gedraaid is, terwijl de hoek bij cellospelen recht is. Een Japans musicus heeft echter uitgezocht hoe dat nou met de viersnarige zat en heeft de viersnarige versie verder ontwikkeld en populair gemaakt. Er is zelfs een kokyū vereniging opgericht. (kijk eens even, hij speelt col legno) Er is nog een variant van dit instrument in Okinawa (eilandengroep, in het zuidoosten van, en behorende bij Japan). De kokyū wordt in traditionele contexten bespeel (hier wordt dan bijvoorbeeld gedanst*), maar heeft ook niet-traditionele toepassingen, zoals in jazz en blues. Deze toepassingen zijn geïntroduceerd door Amerikanen met etno-musicologische belangstelling. Ik kan mij echter niet voorstellen bij die jazz en blues toepassing. Ik ga toch nog eens zoeken naar hoe dat dan uit het instrument komt. Bij samenspel met andere acoustische instrumenten wordt wel aanbevolen dat dit gebeurt in een ruimte die de zacht klinkende kokyū tot zijn recht laat komen. De snaren worden gestemd in D-G-C (in kwarten), echter de D-G-D (een kwart binnen een octaaf) komt ook voor. Duidelijk is wel dat het een online aziatisch avontuurtje gaat worden. Wie meer weet van de kokyū, de huqin en de leiqin nodig ik uit hier aanvullingen en correcties tegeven. bron: https://en.wikipedia.org/wiki/Kokyū http://www.promusica.or.jp/english/kokyu.html * Voor dans, begeleid door traditionele acoustische instrumenten, zie op youtube als je "Traditional Dance from Okinawa with Live Music" intypt.
Eric Golub is één van de Amerikanen die de verbinding legde tussen oost en west. Hier dus toch de jazz toepassing. (het filmpje begint met een blaasinstrument, niet schrikken, het komt goed).
De leiqin komt uit China. Dit strijkinstrument heeft een metalen klankkast waar slangenhuid over gespannen is. Het heeft een kleine kam, waarover twee snaren zijn gespannen. De toets is fretloos. De stemming van de snaren, daar moet ik nog even achterheen. De bespeler zit op een stoel en houdt het instrument op schoot in een bijna verticale of helemaal verticale stand. De snaren worden tegen de toets gedrukt. De leiqin is in de jaren '20 van de vorige eeuw ontwikkeld vanuit de zhuihu, een erhu maar dan lager klinkend dan de erhu. Qua stemming lees ik dat de snaren een kwint schelen (a-e of g-d). De leiqin kan in orkestverband worden gespeeld, zoals hier te horen en te zien En dan nog wat. Ik schreef in #157: Ik kom er echter achter dat huqin een verzamelnaam/groepsnaam (een 'familie')is voor een bepaald type strijkinstrumenten. De erhu valt bijvoorbeeld onder de huqin-strijkinstrumenten, net als de leiqin. Dit is dan weer de erhu, maar je ziet de lange hals en die gaat ook door de klankkast heen en eindigt aan de andere kant van de klankkast. Het haar van de strijkstok gaat tussen de snaren door. In feite blijft de strijkstok dus aan een snaar hangen. Tijdens het bespelen wordt de ene snaar aan de onderkant bespeeld en de andere aan de bovenkant, dit is dus ook iets van de huqin-strijkinstrumentenfamilie. In feite duw je de strijkstok omlaag en dan zit je op de ene snaar en met het omhoog gaan van die strijkstok kom je op de andere snaar. Een verfijnd samenspel van druk op snaar met vinger en druk van strijkstok op snaar worden de tonen gevormd. Dit komt ons maar al te bekend voor! De strijkstok is doorgaans van bamboe met paardenhaar.
